Wydanie i uzyskanie przymiotu ostateczności przez decyzję ustalającą przychód pochodzący z nieujawnionych źródeł stanowić może podstawę dla organu podatkowego oraz organu kontroli skarbowej do wszczęcia postępowania karnego przygotowawczego. Podstawę taką stanowić mogą ustalenia faktyczne wynikające z dowodów przeprowadzonych w toku postępowania podatkowego. Postępowanie przygotowawcze, wszczyna się wówczas, gdy zachodzi uzasadnione podejrzenie popełnienia przestępstwa. Skoro organ podatkowy bądź organ kontroli skarbowej wydał decyzję ustalającą przychód pochodzący z nieujawnionych źródeł, to tym samym uznał on, że osoba, której wymierzono podatek, mimo istnienia obowiązku, zaniechała ujawnienia części przychodu organowi podatkowemu. Podstawą faktyczną postanowienia o wszczęciu dochodzenia lub śledztwa są ustalenia faktyczne, leżące u podstaw wydania decyzji. Wszczęcie postępowania karnego obliguje organ postępowania przygotowawczego między innymi do ustalenia, czy został popełniony czyn zabroniony i czy stanowi on przestępstwo oraz czy nakłada obowiązek wszechstronnego wyjaśnienia okoliczności sprawy.
Jako podstawę pociągnięcia podatnika do odpowiedzialności karnej mogą wchodzić w grę następujące jego zachowania: po pierwsze, nieujawnienie przychodu w drodze złożenia zeznania podatkowego w terminie, do którego należało zeznanie złożyć (a zatem niezłożenie w ogóle zeznania bądź złożenie zeznania bez wykazania wszystkich podlegających zadeklarowaniu przychodów) i po wtóre, nieujawnienie źródła przychodu organowi podatkowemu w toku postępowania podatkowego w przedmiocie ustalenia przychodów pochodzących z nieujawnionych źródeł. Pierwszą czynnością winno być ustalenie, czy za dany rok podatkowy podatnik złożył deklarację podatkową, czy też w ogóle zaniechał zadeklarowania przychodu. Okoliczność ta winna wynikać z akt postępowania podatkowego. W ten sposób rozstrzygnięte zostanie zagadnienie, czy czyn będący przedmiotem postępowania przygotowawczego będzie można zakwalifikować z art. 54 kodeksu karnego skarbowego czy też z art. 56 § 1–3 kodeksu karnego skarbowego. Kwalifikacja prawna czynu oczywiście nie wiąże w toku dalszego postępowania, wymagane jest jednak jej wskazanie w postanowieniu o wszczęciu dochodzenia bądź śledztwa. Dalsze czynności dowodowe zmierzać muszą do ustalenia, jakiej wysokości przychody uzyskał w danym roku podatkowym podatnik. Jest to podstawowa okoliczność mająca znaczenie dla odpowiedzialności karnej podatnika, albowiem stanowi ona punkt wyjścia do dokonywania ustaleń co do wielkości uszczuplenia podatkowego, stanowiącego znamię czynów zabronionych.
W razie przekształcenia postępowania przygotowawczego w fazę przeciwko konkretnej osobie organ postępowania przygotowawczego nie będzie mógł wykorzystać tych dowodów pochodzących od podatnika, które zostały uzyskane od niego pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Identyczna sytuacja wystąpi w postępowaniu sądowym. Chodzi zatem o dowód z przesłuchania jako strony podatnika w toku postępowania podatkowego oraz dowód z oświadczeń złożonych przez niego pod rygorem odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań. Ogólnym bowiem założeniem postępowania karnego prowadzonego przeciwko określonej osobie (zarówno postępowania przygotowawczego, jak i postępowania sądowego) jest niemożność brania pod uwagę jako dowody uprzednio złożonych przez ową osobę zeznań. Dowód w postaci zeznań jest uzyskiwany pod rygorem odpowiedzialności za składanie fałszywych zeznań, natomiast złożenie fałszywych wyjaśnień przez podejrzanego (oskarżonego) nie skutkuje jego odpowiedzialnością karną.
Organ postępowania przygotowawczego prowadzący postępowanie przygotowawcze w sprawie o czyn polegający na niezadeklarowaniu przychodu i narażeniu w ten sposób na uszczuplenie podatku dochodowego od osób fizycznych jest obowiązany dokonać ustaleń w przedmiocie wszelkich elementów stanu faktycznego istotnego z punktu widzenia norm materialnego prawa podatkowego i nie może się ograniczyć wyłącznie do ustalenia wielkości przychodów. Innymi słowy, jeśli organ postępowania przygotowawczego dokonał ustaleń w przedmiocie źródła przychodów, z którego pochodziły niezadeklarowane przez podatnika przychody, to jest on również zobowiązany w celu ustalenia wysokości uszczuplenia podatkowego dokonać ustaleń również w przedmiocie wysokości kosztów uzyskania przychodów z danego źródła przychodów, a w konsekwencji także ustaleń w przedmiocie innych elementów istotnych na płaszczyźnie wielkości narażonego na uszczuplenie podatku (wielkość przysługujących podatnikowi odliczeń od dochodu oraz – ewentualnie – odliczeń od podatku).
Powstanie zobowiązania podatkowego
Ustawa podatkowa odróżnia dwa sposoby powstawania zobowiązania podatkowego: pierwszy, gdy zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania oraz drugi, gdy zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem doręczenia decyzji ustalającej wysokość tego zobowiązania. W pierwszym przypadku zobowiązanie powstaje z mocy prawa niezależnie od tego, czy podatnik ujawni zobowiązanie podatkowe i powstaje ono niezależnie od jego woli. W przypadku, gdy podatnik nie zadeklaruje organowi podatkowemu zobowiązania podatkowego bądź zadeklaruje je w nieprawidłowej wysokości, organ podatkowy (organ kontroli skarbowej) posiada możliwość wydania decyzji określającej wysokość zobowiązania w prawidłowej wysokości. Ewentualna decyzja wymiarowa organu podatkowego ma charakter korygujący w stosunku do samowymiaru podatku dokonanego przez podatnika. Decyzja taka określa zobowiązanie podatkowe w prawidłowej wysokości. W przypadku, gdy podatnik nie dokonał wpłaty podatku w prawidłowej wysokości do upływu terminu zapłaty ciąży na nim powinność zapłaty odsetek od zaległości podatkowej. W drugiej sytuacji, w przypadku zobowiązań powstających na podstawie decyzji ustalającej organu podatkowego decyzja ta kreuje zobowiązanie podatkowe, które do dnia jej doręczenia podatnikowi nie istnieje. Zaległość podatkowa powstaje dopiero po upływie terminu zapłaty podatku wynikającego z decyzji ustalającej.
Postępowanie dowodowe
Postępowanie podatkowe w przedmiocie ustalenia przychodów pochodzących z nieujawnionych źródeł cechuje się pewną odmiennością w stosunku do pozostałych postępowań podatkowych. Obowiązuje w nim bowiem szczególna zasada rozkładu ciężaru dowodu, zaś samo postępowanie dowodowe przebiega dwuetapowo. W pierwszej kolejności organ podatkowy winien w oparciu o przeprowadzone dowody wykazać, że wydatki przekraczają dochód wykazany w zeznaniu rocznym i że są przesłanki do uznania, że osiągnięto przychody z nieujawnionych źródeł. Wówczas inicjatywa dowodowa przechodzi na podatnika, który może w ogóle negować fakt osiągnięcia ustalonych przez organ podatkowy (organ kontroli skarbowej) przychodów, zaś jeśli nie podważa tych ustaleń organu podatkowego, winien wykazać, że wydatki pochodzą ze źródeł nieobjętych ustawą bądź zwolnionych albo znajdują pokrycie w określonym źródle przychodów lub zgromadzonym mieniu. Bierność podatnika w zakresie wykazania, że wydatki znajdują pokrycie bądź że pochodzą ze źródeł nieobjętych ustawą bądź zwolnionych, spowoduje wydanie decyzji z tytułu przychodów nieujawnionych.
Nieujawnienie oraz nieopodatkowanie źródła przychodu i dochodu
Podstawą faktyczną wydania decyzji ustalającej przychód z nieujawnionych źródeł jest niezadeklarowanie przed organem podatkowym określonego przychodu mimo istnienia obowiązku jego zadeklarowania przez podatnika. Najczęściej zaniechanie zadeklarowania określonego przychodu spowodowane jest wolą uniknięcia jego opodatkowania, a w konsekwencji wolą zmniejszenia bądź w ogóle uniknięcia obciążenia podatkowego ze strony podatnika. Jedną z konsekwencji prawnych decyzji określającej zobowiązanie podatkowe w podatku jest konieczność zapłacenia przez podatnika odsetek od zaległego zobowiązania podatkowego (jeśli decyzja określi zobowiązanie w kwocie wyższej aniżeli zadeklarowana przez podatnika, co w razie ujawnienia dodatkowego przychodu będzie wysoce prawdopodobne).
Wysokość przychodów nieznajdujących pokrycia w ujawnionych źródłach lub pochodzących ze źródeł nieujawnionych ustala się na podstawie poniesionych przez podatnika w roku podatkowym wydatków i wartości zgromadzonego w tym roku mienia, jeżeli wydatki te i wartości nie znajdują pokrycia w mieniu zgromadzonym w roku podatkowym oraz w latach poprzednich, pochodzącym z przychodów opodatkowanych lub wolnych od opodatkowania. Od dochodów z nieujawnionych źródeł przychodów pobiera się podatek w wysokości 75% dochodu. Wysokość stawki podatku nie jest bynajmniej przypadkowa i stanowi reakcję ustawodawcy nie tyle na niedopełnienie przez podatnika obowiązku zadeklarowania określonego przychodu, ale raczej na brak woli podatnika ujawnienia źródła, z którego ów niezadeklarowany przychód pochodzi.
O zakwalifikowaniu danego przychodu do kategorii przychodu ze źródeł nieujawnionych decyduje nie okoliczność ściśle materialnoprawna, lecz czynnik faktyczny w toku procesu stosowania prawa, to znaczy niemożność ustalenia przez organ podatkowy bądź organ kontroli skarbowej źródła pochodzenia przychodu. Niemożność ustalenia źródła pochodzenia przychodu wynika z negatywnej postawy podatnika, mającego oczywistą i naturalną przewagę nad organem podatkowym (organem kontroli skarbowej) na płaszczyźnie możliwości dokonania ustaleń co do źródła pochodzenia przychodu. Decydującą okolicznością dla zastosowania stawki 75% jest negatywna postawa podatnika, polegająca na zaniechaniu ujawnienia organowi podatkowemu źródła, z którego ów niezadeklarowany przychód został osiągnięty.
Zawsze niezbędne jest ustalenie, z jakich źródeł przychodu pochodziły uzyskane w danym roku podatkowym przychody. Ustalenie źródła przychodu, osiągniętego w danym roku podatkowym przez podatnika, ma fundamentalne znaczenie dla postępowania karnego prowadzonego o czyn polegający na zaniechaniu zadeklarowania tego przychodu, albowiem ustalenie źródła przychodu jest warunkiem dokonania ustaleń co do tego, czy na podatniku ciążył obowiązek rozliczenia przychodów, zaś jeśli tak, to czy wskutek zaniechania zadeklarowania przychodów doszło do narażenia na uszczuplenie podatku dochodowego od osób fizycznych. Należy mieć bowiem na uwadze okoliczność, że ustawodawca wyłączył przychody z niektórych źródeł z zakresu przedmiotowego ustawy, co oznacza, że ich osiągnięcie nie spowoduje obowiązku ich zadeklarowania ani opodatkowania. W konsekwencji ustalenie przez organ postępowania przygotowawczego, że podatnik uzyskał przychody ze źródeł nieobjętych zakresem przedmiotowym ustawy, wyłącza możliwość pociągnięcia do odpowiedzialności karnej za ich niezadeklarowanie.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.