Życie człowieka jest jednym z najcenniejszych dóbr społecznych. Prawo to jest przyrodzone i niezbywalne dla każdego człowieka i podlega ochronie prawnej, na której straży stoi państwo. Każde życie przedstawia taką samą wartość i nie można jej w żaden sposób różnicować. Powołaniem lekarza jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego, zapobieganie chorobom, leczenie chorych oraz niesienie ulgi w cierpieniu, lekarz zaś nie może posługiwać się wiedzą i umiejętnościami lekarskimi w działaniach sprzecznych z tym powołaniem. Odpowiedzialność za życie i zdrowie innych osób, wynikająca również z norm moralnych, jest tak istotna, że lekarz staje się w niektórych sytuacjach prawnym gwarantem tych dóbr prawnych, odpowiadając za ich naruszenie nie tylko w formie działania, ale także przez zaniechanie wykonania określonych czynności medycznych, mających na celu odwrócenie negatywnego dla nich skutku lub co najmniej zmniejszenie niebezpieczeństwa jego wystąpienia.
Pozbawienie życia unicestwia więc równocześnie człowieka jako podmiot praw i obowiązków. Jeżeli treścią zasady państwa prawa jest zespół podstawowych dyrektyw wyprowadzanych z istoty demokratycznie stanowionego prawa, a gwarantujących minimum jego sprawiedliwości, to pierwszą taką dyrektywą musi być respektowanie w państwie prawa wartości, bez której wykluczona jest wszelka podmiotowość prawna, tj. życia ludzkiego od początków jego powstania. Demokratyczne państwo prawa jako naczelną wartość stawia człowieka i dobra dla niego najcenniejsze. Dobrem takim jest życie, które w demokratycznym państwie prawa musi pozostawać pod ochroną konstytucyjną w każdym stadium jego rozwoju.
Prawo międzynarodowe
Artykuł 2 Konwencji z dnia 4 listopada 1950 r. o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności wskazuje w ust. 1, że prawo każdego człowieka do życia jest chronione przez ustawę. Każde z państw, będących sygnatariuszami Konwencji, jest zobowiązane nie tylko do respektowania tego prawa poprzez ustanowienie zakazów intencjonalnego pozbawiania człowieka życia, ale również ma pozytywny obowiązek zapewnienia ochrony prawa do życia w wewnętrznym porządku prawnym.
Podobne jak w art. 2 Europejskiej Konwencji Praw Człowieka sformułowanie zawarte zostało w artykule 6 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych z dnia 19 grudnia 1966 r., który określa, że każda istota ludzka ma przyrodzone prawo do życia. Potwierdzeniem tych deklaracji w polskim porządku prawnym jest art. 38 Konstytucji z 1997 r., zgodnie z którym Rzeczpospolita Polska zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia.
Narodziny i poród dziecka
Prawnokarna ochrona zdrowia i życia przysługuje dziecku nienarodzonemu w momencie rozpoczęcia porodu, czyli wystąpienia skurczów macicy dających jego postęp, a w przypadku operacyjnego zabiegu cesarskiego cięcia – od podjęcia czynności zmierzających do przeprowadzenia tego zabiegu. Okres porodu jest trudnym, często newralgicznym punktem czasowym, w którym czynności personelu medycznego ukierunkowane są na udzielenie pomocy rodzącemu się człowiekowi. Z tego powodu już na tym etapie powinien on korzystać z pełnej (także prawnokarnej) ochrony życia, w tym również za narażenie tego dobra prawnego na niebezpieczeństwo. W praktyce uzależniono moment zaistnienia pełnej ochrony życia człowieka od nastąpienia jednego z trzech zdarzeń: bądź rozpoczęcia porodu naturalnego, w wypadku operacyjnego zabiegu cięcia cesarskiego kończącego ciążę na żądanie kobiety ciężarnej – od podjęcia pierwszej czynności medycznej bezpośrednio zmierzającej do przeprowadzenia takiego zabiegu, wreszcie, w wypadku konieczności medycznej przeprowadzenia zabiegu cięcia cesarskiego lub innego alternatywnego zakończenia ciąży – od zaistnienia medycznych przesłanek takiej konieczności.
Przeprowadzenie przez lekarza określonych działań diagnostycznych pozwolić może kategorycznie ocenić stan zdrowia dziecka, w szczególności z punktu widzenia konieczności rzeczywistej medycznej niezbędności przeprowadzenia tego zabiegu. Określenie przesunięcia momentu początkującego pełną ochronę życia dopiero na okres rozpoczęcia porodu, w tym rozpoczęcia zabiegu cesarskiego cięcia, uniemożliwiłoby pociągnięcie do odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 160 KK lekarza, który na wcześniejszym etapie zaniechał podstawowych obowiązków względem kobiety ciężarnej, przez co uniemożliwił zakończenie ciąży zabiegiem cesarskiego cięcia podjętym w odpowiednim czasie.
Odpowiedzialność karna za naruszenie życia ludzkiego w związku z wykonywaniem czynności medycznych, czy to przez działanie, czy to przez zaniechanie, dotyczy najczęściej zdarzeń objętych nieumyślnością sprawcy. Poza badaniem elementów strony podmiotowej, w tym stwierdzeniem, czy dana osoba zachowała wymagane w danych okolicznościach reguły postępowania z dobrem prawnym, ustalenia wymaga także, czy doszło do wypełnienia znamienia przedmiotu czynności wykonawczej, a więc, czy zachowanie dotyczyło człowieka. Inaczej kształtuje się problem określenia końca życia człowieka, a więc ustalenie momentu śmierci, w którym ponownie, z punktu widzenia prawa karnego, dochodzi do przekształcenia się jednego dobra prawnego (życia człowieka) w inne dobro prawne (szacunek przynależny zwłokom ludzkim).
Śmierć człowiek, pacjenta
Śmierć organizmu jest procesem rozciągniętym w czasie, w wyniku którego zatrzymaniu ulegają czynności fizjologiczne człowieka, a więc krążenie krwi i oddychanie. Proces obumierania poszczególnych tkanek i narządów może rozpocząć się pewien czas przed ustaniem poszczególnych funkcji organizmu (tj. oddychania, krążenia oraz czynności mózgu). Wówczas następuje zjawisko agonii, prowadzącej w końcowej fazie do śmierci osobniczej człowieka. Powszechnie przyjmuje się, że śmierć następuje po stwierdzeniu trwałego nieodwracalnego ustania czynności mózgu (śmierci mózgu).
W przypadku choroby nieuleczalnej działania lekarza nie mają już charakteru leczniczego, ale mają sens o tyle, że mogą uśmierzyć ból towarzyszący procesowi umierania. Zbytnie jednak wykorzystywanie możliwości medycznych, mających na celu przedłużanie procesu agonii u pacjenta jest niezgodne z zasadami etycznymi. Obowiązkiem zawodów medycznych jest służba ludzkości, ochrona zdrowia, leczenie chorych i rannych oraz uśmierzanie cierpień, z poszanowaniem życia człowieka i osobowości ludzkiej. Przedłużanie życia samo w sobie nie stanowi wyłącznego celu praktyki medycznej, która winna też zwracać uwagę na uśmierzanie cierpień.
Ratowanie życia pacjenta przez lekarza w szpitalu
Kontynuowanie natomiast procedur medycznych wobec pacjentów w stanach terminalnych, nierokujących szans na poprawę, stanowić więc mogą działania sprzeczne z interesem oraz prawami samego pacjenta. Niezależnie od oceny, czy z uwagi na rokowania możliwości poprawy stanu zdrowia należy kontynuować czynności mające na celu ratowanie życia pacjenta, konieczne jest także uwzględnienie woli pacjenta, który może nie wyrazić zgody na podjęcie określonych działań medycznych i wówczas lekarz nie będzie podlegał odpowiedzialności karnej za zaniechanie, nawet gdy nie nastąpiły jeszcze przesłanki warunkujące uporczywą terapię. Wskazuje się również, że zaniechanie podjęcia lub kontynuowania medycznych czynności ratujących życie, w tym resuscytacji, uprawnione jest, gdy czynności te nie mogą przynieść korzyści dla pacjenta w rozumieniu przedłużenia jego życia o akceptowalnej jakości. Wówczas takie leczenie określane jest jako daremne.
Lekarz oraz inne osoby wykonujące zawody medyczne mają obowiązek ratowania życia, w tym odwrócenia lub zmniejszenia niebezpieczeństwa naruszenia tego dobra prawnego. Od obowiązku tego można odstąpić dopiero wówczas, gdy stan pacjenta nie rokuje szansy na poprawę, zaś kontynuowanie czynności, mających co do zasady charakter leczniczy, w tym przypadku celu tego spełnić już nie mogą, a przedłużają jedynie agonię pacjenta lub też naruszają jego godność. Można spotkać się ze stanowiskiem, że lekarz ma jednak obowiązek podejmować działania w sytuacji, kiedy nie ma możliwości uratowania życia, a mają one polegać na przynoszeniu ulgi umierającemu pacjentowi.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.