Z punktu widzenia prawa karnego śmierć jest momentem granicznym, który wskazuje na ustanie życia człowieka, stanowiącego przedmiot ochrony prawno-karnej. Obecny stan wiedzy medycznej pozwala zaakceptować tezę stanowiącą, iż trwałe ustanie funkcji pnia mózgu świadczy o śmierci mózgu jako całości. Śmierć mózgowa została uznana za śmierć biologiczną ponieważ oznacza ona zniszczenie mózgu (lub też nieodwracalne zaprzestanie wykonywania jego funkcji), który jest centralnym integratorem ciała. Wraz ze stwierdzeniem ustania funkcji pnia mózgu przestaje istnieć również ciało definiowane jako zintegrowana fizjologicznie całość, które nie jest już organizmem żywym, a jedynie zbiorem narządów i tkanek. Nadrzędna, integracyjna rola mózgu wymaga bezustannego utrzymywania wszystkich jego funkcji w harmonijnym powiązaniu, gdyż tylko wtedy informacje dochodzące do mózgu są prawidłowo analizowane, a sygnały stąd wysyłane, czy to świadome, czy mimowolne, służą do zachowania pełni życia, nie tylko w sensie biologicznym. Dlatego też śmierć mózgu jako całości, a nie śmierć całego mózgu, a więc wszystkich jego komórek stanowi podstawowe kryterium pozwalające stwierdzić brak życia.
Śmierć człowieka jako skutek materialny przestępstwa zabójstwa jest zmianą w świecie zewnętrznym, którą obiektywnie można przypisać zachowaniu określonej osoby lub osób. Ustalenie tego momentu ma decydujące znaczenie dla kwalifikacji prawnej czynu człowieka, któremu zarzuca się zabójstwo. Bardzo często o śmierć pacjenta jest oskarżany szpital, a dokładniej lekarz wykonujący zabieg, badanie czy operację. Powodem tego jest błąd medyczny albo diagnostyczny pacjenta.
Trwałe uszkodzenie pnia mózgu
Trwałe uszkodzenie pnia mózgu ustala się na podstawie braku określonych odruchów nerwowych i braku spontanicznej czynności oddechowej. Postępowanie takie, oparte przede wszystkim na badaniach klinicznych, w przeważającej liczbie przypadków jest możliwe, a jego wynik pewny. W szczególnych okolicznościach badanie odruchów nerwowych nie jest jednak w pełni wykonalne (np. urazy twarzoczaszki), a ich interpretacja trudna (np. zatrucia, farmakoterapia). Ponadto, w pierwotnie podnamiotowych uszkodzeniach mózgu, jego śmierć wymaga szczególnego postępowania diagnostycznego, ponieważ kliniczne objawy trwałego uszkodzenia pnia mózgu nie oznaczają w tym przypadku jednoczesnego nieodwracalnego uszkodzenia całego mózgu. W takich przypadkach podejrzenie śmierci mózgu musi być potwierdzone badaniami instrumentalnymi.
Rozpoznanie śmierci mózgu
Rozpoznanie śmierci mózgu opiera się na stwierdzeniu nieodwracalnej utraty jego funkcji. Postępowanie kwalifikacyjne jest dwuetapowe i obejmuje: wysunięcie podejrzenia śmierci mózgu, a także wykonanie badań potwierdzających śmierć mózgu.
Etap I obejmuje dokonanie wskazanych poniżej stwierdzeń i wykluczeń. Stwierdzenia dotyczą tego, czy chory jest w śpiączce, sztucznie wentylowany, czy przyczyna śpiączki została rozpoznana, czy wystąpiło uszkodzenie mózgu (pierwotne lub wtórne), a także czy uszkodzenie mózgu jest nieodwracalne wobec wyczerpania możliwości terapeutycznych i upływu czasu.
Etap II obejmuje dwukrotne wykonanie przez ordynatora oddziału/kliniki lub upoważnionego przez niego lekarza specjalistę przedstawionych poniżej badań stwierdzających, w zakresie badań klinicznych, po pierwsze brak odruchów pniowych, a po drugie trwałego bezdechu. O nieobecności odruchów pniowych świadczy: brak reakcji źrenic na światło, brak odruchu rogówkowego, brak ruchów gałek ocznych spontanicznych, brak ruchów gałek ocznych przy próbie kalorycznej, brak jakichkolwiek reakcji ruchowych na bodziec bólowy zastosowany w zakresie unerwienia nerwów czaszkowych, jak również brak reakcji ruchowej w obrębie twarzy w odpowiedzi na bodźce bólowe zastosowane w obszarze unerwienia rdzeniowego, brak odruchów wymiotnych i kaszlowych, brak odruchu oczno-mózgowego. Próba bezdechu wykazuje brak reaktywności ośrodka oddechowego. Rozpoznanie śmierci mózgu w większości przypadków opiera się na badaniu klinicznym i dokładnej analizie przyczyny oraz mechanizmu i skutku uszkodzenia mózgu.
Reanimacja i śmierć kliniczna
Po zatrzymaniu krążenia i akcji oddechowej, czyli śmierci klinicznej, w wyniku prawidłowo prowadzonej akcji resuscytacyjnej można je przywrócić. Skuteczna reanimacja ma miejsce wtedy, gdy po upływie pewnego czasu mózg podejmuje samodzielną pracę i jest to możliwe tylko wtedy, gdy zabiegi resuscytacyjne podjęto i prawidłowo przeprowadzono w okresie pierwszych kilku minut po wystąpieniu śmierci klinicznej. W szczególnych przypadkach pomimo prawidłowo przeprowadzonej akcji resuscytacyjnej, podczas której przywrócona zostaje czynność serca i krążenie krwi, a dzięki zastosowaniu sztucznej wentylacji respiratorem, także wymiana gazowa (co powoduje, że podtrzymywana jest czynność nerek, wątroby i innych narządów), dochodzi do nieodwracalnego ustania czynności mózgu. Po pewnym czasie następuje śmierć biologiczna całego organizmu i pojawiają się znamiona śmierci.
Stan wegetatywny i śpiączka
Od przypadków śmierci pnia mózgu, określanej mianem nieodwracalnej śpiączki, należy jednak odróżnić sytuacje, w których pacjent znajduje się w przetrwałym stanie wegetatywnym lub śpiączce.
Stan wegetatywny rozpoznajemy u pacjenta, który jest przytomny, ale pozbawiony świadomości. Zachowane są u niego reakcje odruchowe, które zależą od prawidłowego funkcjonowania rdzenia przedłużonego w tym np.: reakcje obronne, postawy ciała, regulacja temperatury, krążenie, oddychanie, trawienie podanych dożołądkowo pokarmów. Pacjent jest jednak pozbawiony zmysłowego kontaktu ze światem zewnętrznym, co jest efektem uszkodzenia półkul mózgowych, które normalnie zapewniają człowiekowi świadomość siebie, otoczenia, warunkują celowość działania. Pacjent w stanie wegetatywnym wymaga stałej specjalistycznej opieki medycznej – pielęgnacji, biernej rehabilitacji, prawidłowego odżywiania. Zarówno w świetle obecnej nauki, jak i w powszechnym rozumieniu człowiek w stanie wegetatywnym jest żywy .
Śpiączka natomiast rozumiana jest jako stan, w którym oprócz zaburzeń świadomości, chory jest też nieprzytomny, czyli nie otwiera oczu, nie można mówić o okresach snu i czuwania, i nie wykonuje samoistnie żadnych ruchów. Występuje ona często po urazie lub uszkodzeniu mózgu z innej przyczyny, np. niedotlenienia. W zależności od przyczyny i ciężkości uszkodzenia stan pacjenta może pogarszać się powodując stopniowo coraz większe zaburzenia podstawowych funkcji życiowych aż do śmierci pacjenta, albo ulegać powolnej poprawie, prowadząc do pełnego powrotu świadomości lub zatrzymując się na różnorodnych stanach pośrednich, np. opisanym wyżej przewlekłym stanie wegetatywnym.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.