Anestezjologia odpowiada za jakość i bezpieczeństwo znieczulenia, intensywnej terapii, medycyny stanów nagłych i medycyny bólu, włączając okres okołooperacyjny oraz wiele innych sytuacji w szpitalu i poza szpitalem, w których występuje największe zagrożenie dla pacjenta. Współczesna anestezjologia i intensywna terapia skupiają się zatem na takich aspektach, jak przedoperacyjna ocena oraz przygotowanie pacjenta, przeprowadzenie trudnych intubacji, leczenie hipertermii złośliwej, leczenie anafilaksji, leczenie toksyczności znieczulenia miejscowego, leczenie masywnego krwotoku, kontrola infekcji, a także opieka pooperacyjna wraz z uśmierzaniem bólu. Niestety, jak w każdej dziedzinie medycyny, również i w anestezjologii zdarzają się nieprawidłowości i uchybienia kwalifikowane jako błędy medyczne, skutkujące odpowiedzialnością karną lekarzy. Pod pojęciem anestezji rozumieć należy wykonywanie znieczulenia ogólnego lub regionalnego do zabiegów operacyjnych oraz do celów diagnostycznych lub leczniczych.
Działanie anestezjologa odgrywa niebagatelną rolę w kompleksowym leczeniu pacjentów poddawanych zabiegom chirurgicznym, skupiając się przede wszystkim na złagodzeniu lub wyłączeniu bólu, a przy tym umożliwieniu wykonania samego zabiegu operacyjnego, a następnie uzyskaniu stanu wydolności układu nerwowego, krążenia i oddychania. Niestety w tej dziedzinie zdarzają się drastyczne błędy i pomyłki, które mogą skutkować odpowiedzialnością karną lekarzy. Stosowane przez lekarza anestezjologa znieczulenie – jego rodzaj, dawki leków, czas utrzymywania się działania w organizmie pacjenta musi być każdorazowo adekwatne do rodzaju operacji oraz osoby chorego, tj. uwzględniać cechy fizjologiczne i anatomiczne pacjenta. Jednocześnie lekarz anestezjolog, w sytuacji dokonywania wyboru rodzaju znieczulenia powinien przewidzieć w możliwie najszerszym zakresie spektrum ewentualnych powikłań, jakie niesie ze sobą ta procedura. W każdej sytuacji ustalając, czy w danym przypadku doszło do popełnienia przestępstwo przez lekarza anestezjologa należy każdorazowo precyzyjnie określić zakres jego obowiązków i rzetelność ich wykonania przy danym zabiegu operacyjnym, rodzaj faktycznie podejmowanych czynności leczniczych, wreszcie ich rzeczywisty wpływ na pogorszenie się stanu zdrowia pacjenta skutkujące wystąpieniem niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia.
Na gruncie spraw karnych o przestępstwa nieumyślnego spowodowania śmierci lub narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo, związanych z błędami medycznymi z zakresu anestezjologii oceny zachowania lekarza anestezjologa należy dokonywać każdorazowo w odniesieniu do chronologii zdarzeń oraz stanu jego wiedzy, tak ogólnej jak i szczególnej, wynikającej z doświadczenia w zakresie znieczulania i zapobiegania bólowi. Pamiętajmy, że lekarz ma obowiązek wykonywać zawód zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością.
Działanie anestezjologiczne w przebiegu rozpoczętego już znieczulenia podporządkowane jest trzem celom:
– utrzymaniu przy życiu chorego pomimo działania substancji, które wywołały efekt zatrucia (anestezji) i to w trakcie choroby, a często także groźnych schorzeń współistniejących;
– umożliwieniu wykonania zabiegu operacyjnego;
– zniwelowaniu po operacji działania wprowadzonych do organizmu środków, częściową przynajmniej ich eliminację oraz uzyskanie stanu wydolności układu nerwowego, krążenia i oddychania, co umożliwia przekazanie chorego pod opiekę personelu macierzystego oddziału.
Do obowiązków podmiotu leczniczego prowadzącego szpital należy określenie procedury przygotowania pacjenta do znieczulenia, w tym wykaz badań diagnostycznych, laboratoryjnych, w celu bezpiecznego przeprowadzenia zabiegu w trybie natychmiastowym, pilnym, przyspieszonym i planowym. Procedura powinna zostać opracowana w porozumieniu z lekarzem kierującym oddziałem, podobnie jak sposób komunikacji alarmowej. Plan zabiegów wykonywanych w szpitalu powinien być ustalany w porozumieniu z lekarzem kierującym oddziałem, a ponadto powinien uwzględniać zasadę nadrzędności mniejszego ryzyka zagrożenia dla zdrowia i życia pacjenta, w szczególności powinien być dostosowany do liczby lekarzy udzielających świadczeń z zakresu anestezji oraz wyposażenia podmiotu leczniczego w wyroby medyczne niezbędne do udzielania tych świadczeń. W przypadku stanowiska znieczulenia jest to co najmniej:
1) aparat do znieczulenia ogólnego z respiratorem anestetycznym, natomiast aparaturę anestezjologiczną stanowiska znieczulenia ogólnego z zastosowaniem sztucznej wentylacji płuc wyposaża się także w:
a) alarm nadmiernego ciśnienia w układzie oddechowym,
b) alarm rozłączenia w układzie oddechowym,
c) urządzenie ciągłego pomiaru częstości oddychania,
d) urządzenie ciągłego pomiaru objętości oddechowych,
2) worek samorozprężalny i rurki ustno-gardłowe,
3) źródło tlenu, powietrza i próżni,
4) urządzenie do ssania,
5) zestaw do intubacji dotchawicznej z rurkami intubacyjnymi i dwoma laryngoskopami,
6) defibrylator z możliwością wykonania kardiowersji i elektrostymulacji – co najmniej 1 na zespół połączonych ze sobą stanowisk znieczulenia lub wyodrębnioną salę operacyjną;
7) wyciąg gazów anestetycznych,
8) zasilanie elektryczne z systemem awaryjnym,
9) znormalizowany stolik (wózek) anestezjologiczny,
10) źródło światła,
11) sprzęt do dożylnego podawania leków,
12) fonendoskop lub dla dzieci stetoskop przedsercowy,
13) aparat do pomiaru ciśnienia krwi,
14) termometr,
15) pulsoksymetr;
16) monitor stężenia tlenu w układzie anestetycznym z alarmem wartości granicznych,
17) kardiomonitor;
18) kapnometr;
19) monitor zwiotczenia mięśniowego – jeden na stanowisko znieczulenia,
20) monitor gazów anestetycznych – jeden na stanowisko znieczulenia,
21) sprzęt do inwazyjnego pomiaru ciśnienia krwi,
22) urządzenie do ogrzewania płynów infuzyjnych,
23) urządzenie do ogrzewania pacjenta – co najmniej jeden na trzy stanowiska znieczulenia,
24) sprzęt do szybkich przetoczeń płynów,
25) sprzęt do regulowanych przetoczeń płynów; a także
26) co najmniej trzy pompy infuzyjne.
Dokumentacja medyczna pacjenta
Lekarz zapoznaje się z dokumentacją medyczną pacjenta, skompletowaną wraz z niezbędnymi wynikami badań laboratoryjnych przez lekarza prowadzącego, oraz przeprowadza, nie później niż 24 godziny przed zabiegiem w trybie planowym, badanie w celu zakwalifikowania pacjenta do znieczulenia, zgodnie ze stanem zdrowia pacjenta i wskazaniami medycznymi. Lekarz ten może zlecić dodatkowe badania i konsultacje niezbędne do zakwalifikowania pacjenta do znieczulenia. Lekarz kwalifikujący pacjenta do znieczulenia ma obowiązek wypełnić podczas kwalifikacji kartę konsultacji anestezjologicznej. Dokument zawierający zgodę pacjenta na znieczulenie dołącza się do historii choroby. Lekarz anestezjolog powinien znieczulać w tym samym czasie tylko jednego pacjenta, a podczas znieczulenia z lekarzem współpracuje pielęgniarka anestezjologiczna, przy czym dotyczy to również znieczuleń wykonywanych poza salą operacyjną.
Obowiązki anestezjologa
Przed przystąpieniem do znieczulenia lekarz wykonujący znieczulenie, a w przypadku lekarza w trakcie specjalizacji również lekarz nadzorujący wykonywanie znieczulenia, jest obowiązany:
a) sprawdzić wyposażenie stanowiska znieczulenia,
b) skontrolować sprawność działania wyrobów medycznych niezbędnych do znieczulenia i monitorowania, c) skontrolować właściwe oznakowanie płynów infuzyjnych, strzykawek ze środkami anestetycznymi, strzykawek z lekami stosowanymi podczas znieczulenia,
d) przeprowadzić kontrolę zgodności krwi biorcy z każdą jednostką krwi lub jej składnika przeznaczoną do przetoczenia w przypadku konieczności jej toczenia, a także
e) dokonać identyfikacji pacjenta poddawanego znieczuleniu.
Lekarz wykonujący znieczulenie powinien znajdować się w bezpośredniej bliskości pacjenta przez cały czas trwania znieczulenia. Do jego zadań należy również wypełnianie karty przebiegu znieczulenia, uwzględniającej w szczególności jego przebieg, dawkowanie anestetyków i innych leków, aktualne wartości parametrów podstawowych funkcji życiowych oraz ewentualne powikłania.
Błąd diagnostyczny lekarza anestezjologa
Błąd diagnostyczny polega na niewłaściwym rozpoznaniu schorzenia u pacjenta. Niewłaściwe rozpoznanie polega m.in. na błędnym stwierdzeniu, że pacjent choruje, jednakże następnie stawiana jest błędna diagnoza. W chwili postawienia błędnej diagnozy stosowana jest nieodpowiednia terapia leczenia, a więc rzeczywista przyczyna nie jest leczona. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 24 października 2013 r. ( IV CSK 64/13) słusznie zostało stwierdzone, że pojęcie „błędu w sztuce lekarskiej” odnosi się nie tylko do błędu terapeutycznego (błędu w leczeniu, w tym błędu operacyjnego), ale również do błędu diagnostycznego (błąd rozpoznania). W razie konieczności poprzedzenia zabiegu operacyjnego specjalistycznymi badaniami, błąd diagnostyczny może się odnosić do etapu tych badań, a jego konsekwencją może być błędna diagnoza schorzenia prowadząca do błędnej decyzji o zabiegu operacyjnym, lub o zakresie takiego zabiegu. Niewątpliwie prawidłowa diagnoza ma kluczowe znaczenie dla wdrożenia właściwego leczenia, w tym szybkiego powrotu do zdrowia chorego. Błędy popełnione podczas badań diagnostycznych mogą wyrządzić pacjentowi szkodę i krzywdę, np. przedłużać cierpienie i leczenie, uniemożliwiać mu korzystanie z pełni życia, a nawet śmierć. W ocenie Sądu Najwyższego to już stanowi podstawę dla żądania odszkodowania i zadośćuczynienia.
Błąd medyczny lekarza anestezjologa
Poszukując definicji błędu medycznego należy sięgnąć do przepisów ustawy z dnia 6 listopada 2008 r. o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta (Dz. U. z 2012 r, poz. 159 z późn. zm.). W przepisie art. 67a ustawa ta definiuje pojęcie zdarzenia medycznego, za które uważa się zakażenie pacjenta biologicznym czynnikiem chorobotwórczym, uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia pacjenta albo śmierć pacjenta będące następstwem niezgodnych z aktualną wiedzą medyczną: diagnozą, jeżeli spowodowała ona niewłaściwe leczenie albo opóźniła właściwe leczenie, przyczyniając się do rozwoju choroby; leczeniem, w tym wykonaniem zabiegu operacyjnego; zastosowaniem produktu leczniczego lub wyrobu medycznego. Ustawa ta wprawdzie nie używa sformułowania „błąd medyczny”, jednakże treść tego przepisu w sposób jednoznaczny wskazuje, jakie zdarzenia muszą wystąpić, aby uznać, iż doszło do powstania zdarzenia medycznego tożsamego z pojęciem błędu medycznego.
Zgodnie z art. 4 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodach lekarza i lekarza dentysty lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, zgodnie ze wskazaniami aktualnej wiedzy medycznej, dostępnymi mu metodami i środkami zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, zgodnie z zasadami etyki zawodowej oraz z należytą starannością. O zawinieniu lekarza może zdecydować nie tylko zarzucenie mu braku wystarczającej wiedzy i umiejętności praktycznych, odpowiadających aprobowanemu wzorcowi należytej staranności, ale także niezręczność i nieuwaga przeprowadzanego zabiegu, jeżeli oceniając obiektywnie nie powinny one wystąpić w konkretnych okolicznościach. Nie chodzi zatem o staranność wyższą od przeciętnej wymaganą wobec lekarza, lecz o wysoki poziom przeciętnej staranności każdego lekarza jako staranności zawodowej i według tej przeciętnej ocenianie konkretnego zachowania. Do obowiązków lekarzy oraz personelu medycznego należy zawsze bowiem podjęcie takiego sposobu postępowania (leczenia), które gwarantować powinno, przy zachowaniu aktualnego stanu wiedzy i zasad staranności, przewidywalny efekt w postaci wyleczenia, a przede wszystkim nienarażenie pacjentów na pogorszenie stanu zdrowia. Również Trybunał Konstytucyjny w postanowieniu z dnia 07.10.1996 r. (U 1/92, OTK 1992/2/38) uznał, że kodeks etyki lekarskiej w procesie stosowania prawa i orzekania o odpowiedzialności cywilnej powinien być stosowany, a także wyznacza pewien schemat zachowań, na podstawie którego tworzony jest wzorzec dobrego lekarza, co stanowi również miernik należytej staranności.
Ciężkim powikłaniem w procesie opieki anestezjologicznej i intensywnej terapii jest zatrzymanie krążenia związane z zabiegiem operacyjnym i znieczuleniem. Do sytuacji takiej może dojść przy zabiegach niemalże z każdej dziedziny, a więc nie tylko chirurgii ogólnej, plastycznej czy urazowej, ale i w ginekologii czy położnictwie, w okulistyce, a także stomatologii. Zatrzymanie czynności serca może być związane z zakończonym zabiegiem operacyjnym lub powikłaniem samego znieczulenia.
Do najczęstszych przyczyn zatrzymania krążenia zalicza się:
1) niewydolność systemu organizacyjnego,
2) efekty uboczne działania leków,
3) trudności techniczne,
4) niewydolność ludzką – anestezjologa,
5) wypadki techniczne i awarie aparatury,
6) wyjątkowe zdarzenia niemożliwe do przewidzenia (np. wstrząs anafilaktyczny, gorączka złośliwa, wybuch, awaria zasilania).
Zdarzeniu temu mogą sprzyjać określone rodzaje zaniedbań personelu medycznego. W tym względzie wskazać należy się niedostateczną czujność i nieuwagę, nieostrożność, brak skupienia, pośpiech, niedostateczny nadzór szkolącego lub opiekuna tudzież nadmierne uzależnienie od innego personelu oraz zdenerwowanie lekarza znieczulającego. Dodatkowymi przyczynami są nieadekwatne dawki leków, niewłaściwą technikę i sposób znieczulenia, niewłaściwie prowadzoną płynoterapię, błędy w postępowaniu resustytacyjnym, brak odpowiedniego (skutecznego) dostępu do żyły, trudności w zintubowaniu chorego i odstąpienie od tej procedury, nierozpoznanie zachłyśnięcia treścią pokarmową oraz nieprawidłowości organizacyjne.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
