Do zawodów zaufania zalicza się takie, które „polegają zawsze na świadczeniu pewnej pomocy innym ludziom. Zawód lekarza jest z pewnością zawodem zaufania publicznego, gdyż pacjent, zwracając się o pomoc do lekarza, powierza swoje najcenniejsze dobra, jakimi są życie i zdrowie. Podstawowym obowiązkiem etycznym, jak również prawnym, każdego lekarza jest udzielanie pomocy medycznej człowiekowi choremu, która ma na celu ratowanie życia i zdrowia pacjenta oraz ulżeniu w cierpieniu. Lekarz nie zawsze jest w stanie zrealizować wymagania pacjentów, ale zawsze powinien dać choremu pewność, że swoje obowiązki wykonuje z całkowitą starannością, a jego postępowanie diagnostyczne i terapeutyczne cechuje się wysokim poziomem. Zasadne jest wymaganie od lekarzy należytej wiedzy oraz staranności w wykonywaniu zawodu. Z drugiej natomiast strony, rozpatrując odpowiedzialność karną lekarza za popełniony błąd medyczny, należy wziąć pod uwagę to, że wykonuje on swój zawód w warunkach znacznego ryzyka popełnienia błędu.
Lekarz ma obowiązek wykonywać zawód, uwzględniając wskazania aktualnej wiedzy medycznej, dostępne mu metody i środki zapobiegania, rozpoznawania i leczenia chorób, jednocześnie zachowując zasady etyki zawodowej oraz należytą staranność. Na lekarzu ciąży obowiązek nieustannego kształcenia się oraz podnoszenia kwalifikacji, co w efekcie skutkuje poszerzeniem horyzontów wiedzy zarówno w zakresie zdrowia, jak i choroby. Niezastosowanie się do przyjętych zasad wiedzy i sztuki lekarskiej skutkuje bezprawnością zachowania lekarza, która przejawia się w postaci błędu w sztuce lekarskiej.
Błąd w sztuce medycznej
Błędem w sztuce medycznej jest nieumyślne uszkodzenie ciała lub pozbawienie życia chorego wskutek nieświadomości zasad sztuki lub zaniedbania, że błąd tylko wtedy może być uznany za karygodny, jeżeli był widoczny, jeżeli można go było uniknąć przez stosowanie zwykłych, a nie nadzwyczajnych wiadomości lub zręczności. Błędem w sztuce lekarskiej jest również czynność (zaniechanie) lekarza w zakresie diagnozy i terapii, niezgodna z nauką medycyny w zakresie dla lekarza dostępnym. Zaniedbania lekarza w zakresie obowiązków otoczenia chorego opieką oraz w zakresie organizacji bezpieczeństwa higieny i opieki nad chorym nie są błędem w sztuce lekarskiej .
Wyróżnia się różne rodzaje klasyfikacji błędów lekarskich:
– błąd diagnostyczny,
– błąd terapeutyczny,
– błąd techniczny,
– błąd organizacyjny.
Błąd diagnostyczny
Błąd diagnostyczny ma istotny wpływ na dalszy etap leczenia. Popełnienie tego typu błędu może na zawsze pozostawić nieodwracalne skutki. Przyczyną zaistnienia omawianego błędu jest nieprofesjonalna analiza specjalistycznych wyników badań czy niedokładny wywiad z pacjentem. Błędna diagnoza jest również efektem naruszenia ostrożności w trakcie przeprowadzenia czynności diagnostycznych. Przyczyna komentowanego błędu może także wynikać z zaniechania podjęcia stosownych czynności, mających na celu postawienie właściwej diagnozy. Lekarz orzeka o stanie zdrowia określonej osoby po uprzednim osobistym jej zbadaniu z zastrzeżeniem sytuacji określonych w odrębnych przepisach. Wyjątki stanowią sytuacje, gdy porada lekarska może być udzielona wyłącznie na odległość. Takimi szczególnymi sytuacjami jest zagrożenie życia i zdrowia pacjenta, z którym bezpośredni kontakt nie jest możliwy, np. z powodu śnieżycy czy kataklizmów. W tych sytuacjach lekarz ma obowiązek zbadania chorego po ustąpieniu zaistniałych przeszkód.
Błąd terapeutyczny
Błąd terapeutyczny polega na stosowaniu metod niezgodnych z obowiązującą wiedzą i praktyką medyczną oraz na stosowaniu, w trakcie terapii, wadliwych metod leczenia. Czynności terapeutyczne nie sprowadzają się wyłącznie do wykonawstwa, a terapia jest kontynuacją diagnozy określaną łącznie z czynnościami leczniczymi.
Błąd techniczny
Błąd techniczny, który można określić jako zwykłe zaniedbanie, niepoprawne realizowanie decyzji lekarskich już podjętych. Tego rodzaju błędem jest m.in. pomylenie tożsamości pacjentów, kończyny zakwalifikowanej do operacji czy pozostawienie ciał obcych w polu operacyjnym. Występuje on najczęściej podczas złożonych zabiegów, w trakcie których używa się skomplikowanego sprzętu technicznego.
Dowody w postępowaniu karnym o przestępstwo
W postępowaniach karnych prowadzonych przeciwko lekarzom stosowany jest szeroki katalog środków dowodowych. W jego ramach znajdują się: dowód z dokumentów, dowód z zeznań świadków, dowód z oględzin oraz dowód z opinii biegłego. Pomimo tak dużego wyboru nieustannie dostrzega się trudności w dowodzeniu w sprawach, w których występuje błąd lekarski. W sprawach karnych głównym zadaniem biegłego jest ustalenie, czy lekarz, przeciwko któremu złożono zawiadomienie o przestępstwie, popełnił błąd lekarski. Biegły, sporządzając taką opinię, powinien udzielić odpowiedzi na następujące pytania:
„Czy naruszenie zdrowia albo śmierć są w związku przyczynowym z leczeniem zastosowanym przez lekarza?
Czy te złe następstwa nie są lub nie mogły być wynikiem innych przyczyn?
Czy jest rzeczą pewną, że inny sposób leczenia nie spowodowałby podobnych następstw?
Czy gdyby warunki leczenia były lepsze, niż te, w których dany lekarz pracował, można by uniknąć szkodliwych następstw nawet przy zastosowaniu tej samej błędnej metody leczenia”.
Odpowiedzialność karna lekarza za przestępstwo
Odpowiedzialność karna lekarza może powstać w wyniku działania lub zaniechania. Odpowiedzialność karna lekarza będzie uzasadniona, jeżeli zostaną łącznie spełnione następujące przesłanki:
– wystąpi błąd lekarski, przez który należy rozumieć czyn sprzeczny z wiedzą i praktyką medyczną;
– ujemny skutek, który występuje w postaci naruszenia lub narażenia na bezpośrednie niebezpieczeństwo dobra prawnego w postaci nieumyślnego spowodowania śmierci (art. 155 KK), ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 156 KK), średniego i lekkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 157 KK), uszkodzenia prenatalnego (art. 157a KK) oraz narażenia na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia człowieka (art. 160 KK);
– ustalenie związku przyczynowego pomiędzy zachowaniem lekarza a negatywnym skutkiem dla zdrowia albo życia pacjenta oraz
– wina.
Uszkodzenia ciała będące następstwami zabiegów leczniczych, a więc czynności zmierzających również do ochrony życia i zdrowia ludzkiego, pozbawione są cech materialnej bezprawności, pod warunkiem dokonania zabiegu w sposób zgodny z powszechnie uznawanymi zasadami wiedzy i sztuki lekarskiej. W związku z powyższym lekarz może podlegać odpowiedzialności karnej wyłącznie w sytuacji, gdy zaistniały błąd był wynikiem zachowania lekarza, który podczas leczenia nie zachował obowiązujących norm postępowania medycznego wypracowanych przez naukę, w sytuacji, w której mógł przewidzieć zagrożenie życia lub zdrowia pacjenta.
Lekarz podlega odpowiedzialności karnej, jeżeli poprzez swoje działanie albo zaniechanie spowoduje zewnętrzne zmiany w postaci naruszenia dobra prawnego jakim jest człowiek, jego ciało i życie. Powstałe skutki mogą występować w postaci śmierci, ciężkiego, średniego lub lekkiego uszkodzenia ciała, a także uszkodzenia prenatalnego. Za znamię skutku uważa się również narażenie na niebezpieczeństwo, które nie wywołuje konkretnych zmian w świecie zewnętrznym, ale sprowadza bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
Odpowiedzialność karna lekarza za przestępstwo skutkowe ma miejsce wyłącznie w sytuacji, w której występuje związek przyczynowy między popełnionym czynem a skutkiem jego popełnienia. Zatem, można stwierdzić, że dopóki nie zostanie ustalony związek przyczynowy między działaniem lekarza a znamionami przestępstwa skutkowego, wykluczone jest przypisywanie sprawcy winy. Podstawową techniką badania istnienia takiego związku przyczynowego jest wywodzący się z tzw. teorii ekwiwalencyjnej tekst conditio sine qua non (warunek „bez tego”). Polega on na tym, iż z łańcucha wydarzeń poprzedzających wystąpienie określonej w ustawie karnej jako znamię skutku zmiany w świecie zewnętrznym eksponujemy to, które stanowi istotę określonego czynu, którego znaczenie dla nastąpienia owej zmiany w świecie zewnętrznym pragniemy ustalić i zastanawiamy się, czy bez jego spełnienia owa zmiana w świecie zewnętrznym nastąpiłaby, czy też nie. Czyli chodzi o takie powiązanie zjawisk, w którym jedno wynika z drugiego, a bez zaistnienia pierwszego z nich (warunek) drugie by nie nastąpiło (następstwo, skutek).
Powinność i możliwość przewidywania przez sprawcę skutku przestępnego zachowania się powinna być ustalona na podstawie konkretnych faktów. Postulat konkretności zakłada dwa momenty:
1) obiektywny, a więc to, co powinno być przez sprawcę przewidziane, oraz
2) subiektywny, to jest aktualną sytuację sprawcy, a w szczególności jego doświadczenie życiowe, określony zasób wiedzy i funkcjonowanie procesu skojarzeń, jako te czynniki, od których zależy ustalenie możliwości przewidywania skutku czynu, zwłaszcza w wypadku, gdy zaistniały skutek jest nietypowym następstwem działania sprawcy.
Na strukturę nieumyślności przestępstwa lekarza składają się trzy okoliczności. Są to:
– brak zamiaru zarówno bezpośredniego, jak i ewentualnego;
– niezachowanie ostrożności wymaganej w danych okolicznościach;
– przewidywanie możliwości popełnienia czynu lub przynajmniej możliwości takiego przewidzenia.
Na podstawie powyższego z pewnością można stwierdzić, że dla odpowiedzialności karnej lekarza istotne znaczenie ma zawinienie nieumyślne, gdyż celem lekarza jest leczenie chorego i trudno go posądzić o to, by celowo chciał naruszyć zdrowie i życie pacjenta. W praktyce błąd będzie zawsze stanowił element struktury przestępstw nieumyślnych. Nie każdy błąd w sztuce może obciążać lekarza. Błędem obciążającym jest błąd, którego skutek powstał w wyniku co najmniej lekkomyślności bądź niedbalstwa, a więc został przez lekarza zawiniony.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.