W postępowaniu podatkowym możliwość wyciągania wniosków ze zgromadzonych w sprawie dowodów oparto na tzw. zasadzie swobodnej oceny dowodów, zgodnie z którą organ podatkowy ocenia na podstawie całego zebranego materiału dowodowego, czy dana okoliczność została udowodniona. Organ podatkowy, dokonując oceny, powinien kierować się prawidłami logiki, zgodnością oceny z prawami nauki i doświadczenia życiowego. Zebrane dowody powinny być traktowane jako zjawiska obiektywne, a ich ocena powinna być dokonywana wyłącznie z punktu widzenia ich znaczenia i wartości dla toczącej się sprawy oraz wszechstronności oceny. Organ nie jest krępowany żadnymi regułami ustalającymi wartość poszczególnych dowodów i ocenia wpływ udowodnienia jednej okoliczności na inne według swej wiedzy, doświadczenia oraz wewnętrznego przekonania. Szczególnie wnikliwej ocenie podlegają składane przez stronę oświadczenia, które stanowią dowód w postępowaniu. Choć ocena ich wiarygodności będzie przebiegała przez pryzmat wiedzy i doświadczenia życiowego, to jednak konsekwencją braku dowodów przeciwnych wobec oświadczeń strony jest niemożność skutecznego ich zakwestionowania. Nierzadko w razie sporu pomiędzy podatnikiem a organem podatkowym powstaje rozbieżność co do tego, czy zasada swobodnej oceny dowodów w konkretnej sprawie nie przekształciła się w ocenę dowolną. Wątpliwości, które powstają na tym tle, dotyczą standardów dokonywania oceny przez organ czy też pojawiających się niekiedy preferencji dowodowych. Tym samym dokonana przez organ ocena, oparta jedynie na częściowo zgromadzonym materialne dowodowym, stanowi naruszenie przepisów postępowania.
Niekiedy do problemów oceny wyjaśnień i dowodów oferowanych przez podatnika przyczynia się sam podatnik, zbyt późno ujawniając zdarzenia, z których wynikały przysporzenia finansowe pozwalające na sfinansowanie wydatków, tj. pożyczki, czy też otrzymane darowizny. Konsekwencją powyższego są wyroki, w których sądy uznają twierdzenia podatnika oraz zeznania wskazanych przez niego świadków za niedające podstaw do przyjęcia prawdopodobieństwa otrzymania darowizny, ponieważ np. o darowiźnie podatnik wspomniał dopiero po upływie ponad 3 miesięcy od swego pierwszego przesłuchania, bez wskazania kwoty, a do tego jako darczyńców wskazał osoby nieżyjące. Zdarza się, że opóźnienie w złożeniu wniosku dowodowego wskazującego na istnienie dowodu, o którego istnieniu strona niewątpliwie powinna wiedzieć, wskazuje na jego mniejszą wartość dowodową i mniejszą wiarygodność. Jednak w postępowaniu podatkowym nie występuje tzw. prekluzja dowodowa ograniczająca możliwość powoływania się na dowody a tym samym ujawnienie przykładowo dodatkowego źródła przychodu, po zakończeniu czynności kontrolnych nie może mieć wpływu na ocenę ich dopuszczalności, gdyż przepisy proceduralne nie zawierają przepisów pozwalających na traktowanie dowodów zgłoszonych na późniejszym etapie postępowania za mniej istotne lub mniej wiarygodne. Zdarza się również, że sądy nie dają wiary wyjaśnieniom podatników, twierdząc, iż wielokrotna zmiana wyjaśnień co do źródeł finansowania wydatków może świadczyć o tym, że kolejne wyjaśnienia w przedmiocie źródeł finansowania wydatków mają na celu uniknięcie opodatkowania, szczególnie jeśli nie towarzyszy im przedstawienie żadnych innych dowodów.
Zważywszy na przedstawione powyżej standardy, które powinny towarzyszyć organom podatkowym dokonującym oceny materiału dowodowego w sprawie, za naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów, a w konsekwencji jej kwalifikację jako ocenę dowolną, uznamy dokonanie oceny na podstawie ustaleń faktycznych, ale takich, które nie znajdują się w materiale dowodowym, ewentualnie oparcie oceny na materiale, który nie został zgromadzony z zachowaniem przewidzianych przez przepisy postępowania wymogów formalnych. Naruszeniem przepisów postępowania pozwalającym na uznanie, iż mamy do czynienia z oceną dowolną, będą również wyprowadzenie wniosków na podstawie ustaleń faktycznych, opartych na materiale niekompletnym, ewentualnie ustalenia poczynione na podstawie części zgromadzonych w sprawie dowodów, przykładowo, gdy nie uwzględniono bez podania przyczyny pewnych dowodów. Przykładowo oparcie się jedynie na zeznaniach niektórych świadków bez podania przyczyny pominięcia innych zeznań może świadczyć o naruszeniu zasady . W ramach oceny dowodów organ ocenia wszystkie zgromadzone dowody z osobna oraz przeprowadza ich analizę we wzajemnych związkach. Pominięcie pewnych dowodów w trakcie dokonywanej oceny może budzić wątpliwości co do trafności oceny pozostałych. Dopiero więc staranne zgromadzenie materiału dowodowego w sprawie, z zachowaniem wszelkich wymogów proceduralnych, oraz ich rozważenie – zarówno każdego z osobna, jak i we wzajemnej łączności – powoduje, iż organ może przystąpić do oceny dowodów, której nie można postawić zarzutu dowolności.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
