W piśmiennictwie i judykaturze trafnie przyjmuje się, że podstępem na gruncie art. 197 KK jest zarówno wprowadzenie w błąd lub wykorzystanie błędu ofiary co do przesłanek jej procesu motywacyjnego, w wyniku którego ofiara podjęła decyzję aprobującą czyn sprawcy, jak i takie zachowanie sprawcy, które przez wprowadzenie w błąd lub wykorzystanie błędu ofiary doprowadza ją do stanu, w którym nie można podjąć lub zrealizować decyzji woli ze względu na wyłączenie zdolności poznawczych, decyzyjnych czy ruchowych.(M. Berent, M. Filar, Komentarz do art. 197 KK, teza 14 (w:) M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, WK 2016; wyrok SN z 4 marca 2009 r.,IV KK 339/08, Biul. PK rok 2009, nr 5, s. 20). W pierwszym przypadku pokrzywdzony wyraża pozornie zgodę – pozornie, ponieważ nie dotyczy ona rzeczywistego stanu rzeczy, a jedynie istniejącego w świadomości pokrzywdzonego. W drugim zaś pokrzywdzony nie jest w stanie w ogóle zgody wyrazić, np. na skutek uśpienia czy upicia (N. Kłączyńska, Komentarz do art. 197 KK, teza 15 (w:) J. Giezek (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, por. wyrok SA w Łodzi z dnia 11 grudnia 2012 r., II AKa 256/12, Prok. i Pr.-wkł. rok 2013, nr 10,poz. 26).
Podstęp, jako wprowadzenie w błąd lub wyzyskanie błędu już istniejącego, nie zawsze musi odznaczać się wyrafinowanymi zabiegami sprawcy. Stopień tych działań jest bowiem zależny od cech osoby, do której jest on kierowany. W konkretnej sytuacji skuteczne może okazać się użycie środków obiektywnie nieskomplikowanych, jeśli percepcja rzeczywistości takiej osoby jest na tyle infantylna, że wystarczą one do ukształtowania jej woli w kierunku pożądanym przez sprawcę. W tym kierunku zdawało się podążać orzecznictwo Sądu Najwyższego jeszcze pod rządami Kodeksu karnego z 1969 r. (por. wyroki z dnia: 26 września 1974 r., III KR 105/74, OSNKW 1974 z. 12, poz. 229; 8 lipca 1983 r., IV KR 124/83, OSNKW 1984 z. 1-2 poz. 13), a podobnie kwestię tę ujmowano w doktrynie (zob. np.: J. Leszczyński, Przestępstwo zgwałcenia w Polsce, Wyd. Prawnicze 1973, s. 78 ).
Najczęstszymi, z punktu widzenia praktyki sądowej, przypadkami zgwałcenia przy pomocy podstępu, są sytuacje związane z podaniem ofierze alkoholu lub innych substancji zaburzających lub wyłączających świadomość. W orzecznictwie niejednokrotnie wskazywano, że świadome podanie przez dorosłego mężczyznę alkoholu niedoświadczonej życiowo małoletniej uczennicy, nieuświadamiającej sobie siły i skutków nadmiernego spożycia alkoholu, ocenić należy jako podstęp (zob. wyrok SN z dnia 8 lipca 1983 r., IV KR 124/83, OSNKW rok 1984, nr 1, poz. 13, dotyczący piętnastoletniej pokrzywdzonej; por. wyrok SA w Krakowie z dnia 6 listopada 2013 r., II AKa 209/13, M. Bielski, Komentarz do art. 197 Kodeksu karnego (w:) W. Wróbel, A. Zoll (red.) Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Część I. Komentarz do art. 117-211a, WKP 2017).
Podanie alkoholu innej osobie przed odbyciem z nią stosunku seksualnego może być uznane za podstęp z art. 197 § 1 KK tylko wtedy, gdy osoba ta nie zna jego działania, a jego spożycie powoduje brak możliwości wyrażenia swej woli w przedmiocie kontaktu seksualnego z uwagi na wyłączenie aparatu decyzyjnego albo brak możliwości powzięcia oporu z uwagi na wyłączenie aparatu ruchowego. Nie może być traktowane jako podstęp podanie alkoholu w celu osłabienia hamulców moralnych osoby świadomie go przyjmującej, która ostatecznie wyraża zgodę na podjęcie czynności seksualnej, choćby takiej zgody nie wyraziła, gdyby nie przyjęcie tych środków. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie – II Wydział Karny z dnia 8 września 2015 r. II AKa 145/15
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
