Art. 300 Kodeksu karnego
§ 1. Kto, w razie grożącej mu niewypłacalności lub upadłości, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Kto, w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem, bądź usuwa znaki zajęcia, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Jeżeli czyn określony w § 1 wyrządził szkodę wielu wierzycielom, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 4. Jeżeli pokrzywdzonym nie jest Skarb Państwa, ściganie przestępstwa określonego w § 1 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Przedmiotem ochrony przepisu art. 300 § 2 KK są dwa dobra: prawidłowość (pewność) obrotu gospodarczego oraz powaga orzeczeń organów państwowych. Przestępstwo z art. 300 § 2 KK jest przestępstwem indywidualnym, którego sprawcą może być wyłącznie dłużnik. Pojęcie „dłużnik”, a zatem istnienie stosunku zobowiązaniowego (o dowolnym charakterze) należy rozstrzygać zgodnie z przepisami oraz ich interpretacją wynikającą z prawa cywilnego. Nie ma potrzeby w tym miejscu szerszego rozważania w zakresie podstawowej definicji „dłużnika”. Wystarczy poprzestać na stwierdzeniu, że jest nim strona zobowiązana w stosunku prawnym zobowiązaniowym do spełnienia określonego świadczenia wobec wierzyciela. Należy opowiedzieć się za poglądem, zgodnie z którym art. 300 § 2 KK dotyczy także osób, które ponoszą wobec wierzyciela odpowiedzialność rzeczową. Sąd Najwyższy uznaje za trafne stanowisko, że odpowiedzialnym na podstawie rozważanego przepisu może być nie tylko dłużnik osobisty, lecz także osoba odpowiadająca rzeczowo (a więc dłużnik rzeczowy). Odpowiedzialność rzeczowa może istnieć równocześnie z odpowiedzialnością osobistą tej samej osoby, lecz może się od niej całkowicie odłączyć. Odpowiedzialny rzeczowo może być dotychczasowy dłużnik wierzyciela, lecz może nim być także inna osoba. Żadne względy nie przemawiają za ograniczeniem zakresu podmiotów sprawczych z art. 300-302 KK tylko do dłużników osobistych. W przeciwnym bowiem wypadku bezkarna pozostałaby cała rzesza dłużników rzeczowych.
Przestępstwo określone w art. 300 § 2 KK dotyczy także mienia ”zagrożonego zajęciem”. Nie jest więc wymagane, aby w czasie przestępnego działania istniało już orzeczenie, którego wykonanie sprawca chce udaremnić. Przestępstwa z art. 300 § 2 KK można się zatem dopuścić również wtedy, gdy egzekucja dopiero grozi, a więc w okresie, kiedy wierzyciel w sposób niedwuznaczny daje do zrozumienia, że postanowił dochodzić swojej pretensji majątkowej w drodze sądowej. Wystarczające jest więc, by składniki majątku były zagrożone zajęciem, jeżeli istnieje obiektywne, rzeczywiste i bezpośrednie niebezpieczeństwo zajęcia, a więc takie niebezpieczeństwo, z którym należy się liczyć.
Przepisy kodeksu karnego chroniące dobro wierzyciela są swoistym karnoprawnym odpowiednikiem cywilnoprawnej instytucji, chroniącej wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika, czyli skargi pauliańskiej (por. R. Zawłocki, Przestępstwa przeciwko wierzycielom w polskim prawie karnym. Sopot 2007, s. 355).
Skutek przestępny w wypadku przestępstwa określonego w art. 300 § 2 KK może wystąpić w dwóch postaciach bądź jako „udaremnienie”, bądź jako „uszczuplenie”. Językowe znaczenie obu tych pojęć oraz okoliczność ich zestawienia przez ustawodawcę w jednym przepisie, przesądza o ich interpretacji. „Udaremnienie” to bowiem nic innego jak „uniemożliwienie” (W. Doroszewski: Słownik poprawnej polszczyzny, Warszawa 1980, s. 814), zaś „uszczuplenie” to po prostu „zmniejszenie” (W. Doroszewski: op. cit., s. 834). Tym samym przez „udaremnienie zaspokojenia wierzyciela” rozumieć należy wyłącznie całkowite uniemożliwienie zaspokojenia jego roszczenia – wierzyciel nie znajdzie zaspokojenia nawet w części. Natomiast przez „uszczuplenie zaspokojenia wierzyciela” należy rozumieć zmniejszenie zaspokojenia wierzyciela, a więc uniemożliwienie zaspokojenia jego roszczenia w jakiejkolwiek części (tak: J. Majewski: op. cit., s. 770). Nie może wreszcie budzić wątpliwości, że oba skutki przestępne określone w art. 300 § 2 KK są rozłączne i tym samym względem określonego wierzyciela nie mogą wystąpić równocześnie.
W orzecznictwie i doktrynie dominuje pogląd, że przestępstwo określone w art. 300 § 2 KK, jest przestępstwem skutkowym, gdyż kryminalizacją objęto tylko te postacie udaremniania egzekucję przez dłużnika, które prowadzą do oznaczonego skutku – udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 18 października 1999 r., II KKN 230/99, Prok. i Pr. 2000, nr 2, poz. 8, z dnia 27 lutego 2002 r., V KKN 83/00, z dnia 4 listopada 2002 r., III KK 283/02, OSNKW 2003, z. 3 – 4, poz. 34, z dnia 22 września 2005 r., III KK 140/05, R-OSNKW 2005, poz. 1731, z dnia 3 lipca 2007 r., II KK 336/06, z dnia 8 stycznia 2008 r., III KK 368/07, R-OSNKW 2008, poz. 86; J. Majewski w: A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Tom III. Komentarz do art. 278 – 363 KK, Warszawa 2008, s. 676 – 717, O. Górniok, Przestępstwa gospodarcze. Rozdział XXXVI, XXXVII Kodeksu karnego, Komentarz, Warszawa 2000, s. 57 – 75, glosa J. Skorupki do postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 4 listopada 2002 r., III KK 283/02, OSP 2003, nr 10 i tenże Przestępstwo udaremnienia egzekucji, PS 2001, z. 11 – 12, s. 182).
To, iż postępowanie zabezpieczające korzysta z ochrony prawnokarnej przepisu art. 300 § 2 KK, nie przesądza jeszcze o istnieniu znamion przestępstwa stypizowanego z art. 300 § 2 KK, albowiem przestępstwo to ma charakter skutkowy, a do wypełnienia znamion konieczne jest udaremnienie bądź uszczuplenie zaspokojenia swojego wierzyciela. Pogląd w ten sposób wyrażony jest utrwalony tak w orzecznictwie Sądu Najwyższego, jak i w doktrynie (por. np. por. wyroki Sądu Najwyższego: z z dnia 27 lutego 2002 r., V KKN 83/00; z dnia 4 listopada 2002 r., III KK 283/02, OSNKW rok 2003, Nr 3-4, poz. 34; z dnia 22 września 2005 r., III KK 140/05, R-OSNKW rok 2005, poz. 1731; z dnia 3 lipca 2007 r., II KK 336/06; z dnia 8 stycznia 2008 r., III KK 368/07, R-OSNKW rok 2008, poz. 86; J. Majewski (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część szczególna. Tom III. Komentarz do art. 278-363 KK, Warszawa 2008, s. 676-717, O. Górniok, Przestępstwa gospodarcze. Rozdział XXXVI, XXXVII Kodeksu karnego, Komentarz, Warszawa 2000, s. 57-75).
W konsekwencji jeżeli zbycie rzeczy zajętej w postępowaniu egzekucyjnym, czy inna czynność rozporządzająca zajętym mieniem dłużnika, nie miała realnego wpływu na zaspokojenie wierzyciela, to pomimo wypełnienia pozostałych znamion sytpizowanego w tym przepisie występku (podmiot, znamiona określające czynność sprawczą, przedmiot bezpośredniego działania), brak znamienia skutku w postaci udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela powoduje, że nie można uznać, iż doszło do popełnienia przestępstwa określonego w art. 300 § 2 KK (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 2005 r., sygn. I KZP 31/04, OSNKW 2005, z. 2, poz. 20).
Art. 848 Kodeksu postępowania cywilnego przewiduje możliwość kontynuowania postępowania egzekucyjnego przeciwko nabywcy rzeczy wcześniej zajętej w postępowaniu egzekucyjnym, prowadzonym na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego, Zbycie rzeczy zajętej w postępowaniu egzekucyjnym, prowadzonym na podstawie Kodeksu postępowania cywilnego, może wyczerpywać znamiona przestępstwa określonego w art. 300 § 2 KK – mimo przewidzianej w art. 848 KPC możliwości kontynuowania postępowania egzekucyjnego przeciwko nabywcy rzeczy – o ile zaistnieje skutek w postaci udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela (postanowienie z dnia 20 stycznia 2005 r., I KZP 31/04, OSNKW 2005, z. 2, poz. 20). Widać, że orzeczenie to bierze pod uwagę ten oczywisty fakt, iż mimo prowadzenia czynności w trybie art. 848 KPC może dojść do udaremnienia lub uszczuplenia zaspokojenia wierzyciela.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
