Notariuszowi nie wolno dokonywać czynności notarialnej, jeżeli poweźmie wątpliwość, czy strona czynności ma zdolność do czynności prawnej. Powody braku zdolności do czynności prawnych są unormowane w prawie cywilnym w sposób ścisły. W art. 12 Kodeksu cywilnego stanowi się, że nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie; w art. 15 KC natomiast, że ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat trzynaście, oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Wiek osoby jest okolicznością faktyczną, dokumentowaną dowodem tożsamości, a ubezwłasnowolnienie osoby, całkowite albo częściowe, stanem stwierdzonym orzeczeniem sądowym. Okoliczności te, jako dokumentowane, nie mogą podlegać ocenie notariusza. Powzięcie wątpliwości co do wieku lub stanu ubezwłasnowolnienia strony, mogłoby jednak wystąpić, gdyby notariusz upatrywał, że strona posługuje się cudzym dokumentem tożsamości, bądź że nie ujawnia faktu wydania przez sąd orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu. Rzecz jednak w tym, że sfera prawna do której odnosi się pojęcie „powzięcia wątpliwości”, zamieszczone w art. 86 PrNot, ma szerszy zakres, a redakcja tego przepisu, jak uważa się w doktrynie, nie jest poprawna. W istocie przepis ten zakazuje notariuszowi dokonania czynności prawnej, jeżeli podejrzewa, że strona składająca oświadczenie woli znajduje się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli (E. Drozd, (w:) System Prawa Prywatnego, red. Z. Radwański, t. 2. Warszawa 2008, s.156, A. Oleszko, Ustawa – Prawo o notariacie. Komentarz, t. I, Warszawa 2012, s. 436-443). Obejmuje zatem także wszystkie te sytuacje, w których notariusz ma obowiązek odstąpienia od czynności notarialnej ze względu na to, że oświadczenie woli mające być złożone przez stronę, byłoby z mocy art. 82 kodeksu cywilnego, dotknięte wadą nieważności, w szczególności z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, choćby przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.
Przepis art. 86 PrNot ma dla funkcjonowania notariatu, jako instytucji pomocy prawnej zapewniającej bezpieczeństwo obrotu prawnego, bardzo ważne znaczenie. Chroni prewencyjnie przed dokonywaniem czynności notarialnych, tym samym nadawaniem mocy prawnej oświadczeniom woli stron wtedy, gdy byłyby one obciążone wadą oświadczenia woli. Nie może ulegać wątpliwości, że zawarty w tym przepisie zakaz nakłada implicite na notariusza przystępującego do dokonania każdej czynności notarialnej powinność działania w przeświadczeniu, że strona ma świadomość znaczenia składanych oświadczeń, nie tylko w aspekcie rozeznania co do samej ich treści ale także znajomości skutków prawnych, jakie wywoła nadanie im formy aktu notarialnego. Nie wolno notariuszowi zaniedbać oceny świadomości osób dokonujących czynności prawnych, gdy ujawnią się okoliczności nasuwające wątpliwości w tym względzie. Powinien zatem zwracać uwagę na to, czy zachowanie strony nie wskazuje na ułomność, która świadczyłaby o tzw. naturalnej niezdolności do czynności prawnych, przejawiającej się np. reagowaniem nieadekwatnym do sytuacji, bądź brakiem komunikatywności w rozmowie, co by znamionowało zaburzenia czynności psychicznych. Dotyczy to zwłaszcza dokonywania czynności notarialnych z udziałem osób starszych (E. Gniewek, O potrzebie szczególnej ostrożności notariusza przy dokonywaniu czynności z udziałem osób starszych, Rejent 2000, nr 5, s. 210). Oczywiste jest, że nie należy oczekiwać od notariusza posiadania profesjonalnej wiedzy w zakresie diagnozowania stanu świadomości strony. Tym bardziej zatem, respektując zakaz zawarty w art. 86 PrNot, notariusz powinien zważać na wszystkie sygnały, nie tylko z własnych obserwacji, lecz także z informacji od innych osób, wskazujących na upośledzenie strony w rozumieniu znaczenia oświadczenia woli, które miałoby stanowić podstawę do dokonania czynności notarialnej.
W art. 231 KK stanowi się, że podlega karze funkcjonariusz publiczny, który przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działa na szkodę interesu publicznego lub prywatnego. Działanie na szkodę interesu publicznego lub prywatnego postrzega się w orzecznictwie jako znamię opisujące skutek tego przestępstwa. W uchwale składu siedmiu sędziów z dnia 24 stycznia 2013 r., sygn. I KZP 24/12, Sąd Najwyższy stwierdził, że czyn zabroniony określony w art. 231 § 1 KK należy do kategorii przestępstw z konkretnego narażenia na niebezpieczeństwo, a więc materialnych, znamiennych skutkiem, którym jest wystąpienie niebezpieczeństwa powstania szkody w interesie publicznym lub prywatnym (OSNKW 2013/2/12). Pogląd ten dominuje także w doktrynie prawa karnego (A. Barczak-Oplustil, (w:) Kodeks karny. Komentarz, red. A. Zoll. Część szczególna, t. II, Warszawa 2013, s. 1208-1212, J. Lachowski, (w:) Kodeks karny. Komentarz, red. M. Królikowski, R. Zawłocki, t. II, Warszawa 2013, s. 160, J.Giezek, Odpowiedzialność karna notariusza w świetle art. 231 kodeksu karnego, Rejent 2006, nr 3). Skoro bowiem przestępstwo określone w art. 231 § 1 KK ma charakter materialny, to przypisanie go oskarżonemu może nastąpić wtedy, gdy w postępowaniu karnym wykazano, że natariusz, przekraczając swoje uprawnienia lub nie dopełniając obowiązków, działał na szkodę interesu publicznego lub prywatnego, a więc że zostało wypełnione także znamię skutku. Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 14 listopada 2017 r. V KK 219/17
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.