Art. 165 Kodeksu karnego
§ 1. Kto sprowadza niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia wielu osób albo dla mienia w wielkich rozmiarach:
1) powodując zagrożenie epidemiologiczne lub szerzenie się choroby zakaźnej albo zarazy zwierzęcej lub roślinnej,
2) wyrabiając lub wprowadzając do obrotu szkodliwe dla zdrowia substancje, środki spożywcze lub inne artykuły powszechnego użytku lub też środki farmaceutyczne nie odpowiadające obowiązującym warunkom jakości,
podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. Jeżeli sprawca działa nieumyślnie, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 3. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
§ 4. Jeżeli następstwem czynu określonego w § 2 jest śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Przedmiotem ochrony przestępstwa z art. 165 KK jest bezpieczeństwo powszechne (zob. P. Petasz (w:) M. Królikowski, R. Zawłocki (red.), Kodeks karny Część szczególna Komentarz, t. 1, Warszawa 2017, s. 385). Niekiedy jako przedmiot ochrony wskazuje się również życie, zdrowie i mienie (zob. G. Bogdan (w:) W. Wróbel, A. Zoll (red.), Kodeks karny Część szczególna Komentarz, t. 2, Warszawa 2017, s. 446). Wskazany przepis karny ma bowiem na celu ochronę społeczeństwa przed wywołanym przez różnego rodzaju działania lub zaniechania człowieka niebezpieczeństwem o takiej skali, że zagrożone byłoby życie i zdrowie wielu osób lub mienie w wielkich rozmiarach. Treść art. 165 § 1 pkt 2 KK wskazuje, że jego celem jest ochrona społeczeństwa przed produktami, które nie odpowiadają obowiązującym normom jakości (por. R. A. Stefański (w:) R. A. Stefański (red.), Kodeks karny Komentarz, Warszawa 2015, s. 1006).
Istota przestępstwa stypizowanego w art. 165 § 1 pkt 2 KK polega na produkcji lub obrocie substancjami, środkami i produktami, które nie spełniają określonych norm jakości i to w takim stopniu, że zgodne z przeznaczeniem ich użycie może być niebezpieczne dla zdrowia, a nawet życia człowieka. Nie chodzi zatem w tym przepisie o środki i substancje szkodliwe ze swej istoty, lecz o takie, które nabrały cechy szkodliwości wskutek wadliwego wytworzenia, przewożenia lub przechowywania (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2017 r., I KZP 5/17, OSNKW 2017, z. 7, poz. 40).
Trafnie wskazuje się, że w art. 165 § 1 pkt 2 KK nie chodzi o niespełnianie wyłącznie norm jakości mających podstawę w obowiązującym prawie, lecz również reguł wytwarzania wynikających ze wskazań wiedzy naukowej (D. Zając, Karalność obrotu dopalaczami…, s. 58). Zauważyć bowiem należy, że w art. 165 § 1 pkt 2 KK jedynie w odniesieniu do środków farmaceutycznych zastrzeżono, aby nie odpowiadały one „obowiązującym warunkom jakości”. W konsekwencji szkodliwy dla zdrowia charakter środków spożywczych może być zarówno wynikiem naruszenia obowiązujących norm jakości albo po prostu wynikiem wadliwości procesu produkcji lub nawet celowego działania wytwórcy, który naruszył reguły ostrożności. Innymi słowy, analizowany typ czynu zabronionego obejmuje swoim zakresem sytuacje, gdy szkodliwość substancji lub środka spożywczego, o których mowa w art. 165 § 1 pkt 2 KK, jest efektem właściwości, których nie posiadają substancja lub środek spożywczy wytworzone z zachowaniem zasad produkcji i wykazujące się typową (przeciętną) jakością. Dla realizacji znamion przestępstwa z art. 165 § 1 pkt 2 KK wymagane jest bowiem, aby wytwarzane lub wprowadzane do obrotu substancje lub środki spożywcze miały wskutek niedochowania standardów jakościowych ich produkcji, zasad przechowywania lub przewożenia itp. takie właściwości, że w razie ich spożycia mogło zaistnieć niebezpieczeństwo utraty życia lub uszczerbku na zdrowiu.
Jednocześnie podkreślić należy, że nie wyczerpuje znamion przestępstwa z art. 165 § 1 pkt 2 KK zachowanie, kiedy nabywca używa danego środka lub substancji niezgodnie z przeznaczeniem, nawet jeśli może powadzić to do negatywnych następstw dla jego życia lub zdrowia. Szkodliwość zachowań wyczerpujących się w zespole znamion określonym w art. 165 § 1 pkt 2 KK polega właśnie na tym, że nabywca dochowując należytej staranności i używając produktu zgodnie z przeznaczeniem, zostaje narażony na konkretne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia. Zasadą powinno bowiem być, że jeżeli towar użyty jest zgodnie z jego przeznaczeniem i w sposób wskazany przez producenta, to nie będzie on szkodliwy dla życia lub zdrowia w stopniu wyższym niż wynikający z jego istoty (zob. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 31 maja 2017 r., I KZP 5/17, OSNKW 2017, z. 7, poz. 40).
Środki spożywcze
Środkami spożywczymi są jakiekolwiek substancje lub produkty, przetworzone, częściowo przetworzone lub nieprzetworzone, przeznaczone do spożycia przez ludzi lub których spożycia przez ludzi można się spodziewać. Termin „środek spożywczy” obejmuje napoje, gumę do żucia i wszelkie substancje, łącznie z wodą, świadomie dodane do żywności podczas jej wytwarzania, przygotowania lub obróbki, z wyjątkiem pasz, zwierząt żywych, chyba że mają być one wprowadzone na rynek do spożycia przez ludzi, roślin przed dokonaniem zbiorów, produktów leczniczych, kosmetyków, tytoniu i wyrobów tytoniowych, narkotyków lub substancji psychotropowych, pozostałości i kontaminantów (art. 3 ust. 1 ustawy z 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia, t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 594 ze zm. i art. 2 rozporządzenia (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z 28 stycznia 2002 r. ustanawiającego ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołującego Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiającego procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności, Dz.Urz. WE L 31 z 1.02.2002, s. 1; Dz.Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 15, t. 6, s. 463 ze zm.);
Substancje
Substancjami są pierwiastki chemiczne lub ich związki w stanie, w jakim występują w przyrodzie lub zostają uzyskane za pomocą procesu produkcyjnego, z wszelkimi dodatkami wymaganymi do zachowania ich trwałości oraz wszelkimi zanieczyszczeniami powstałymi w wyniku zastosowania procesu, wyłączając rozpuszczalniki, które można oddzielić bez wpływu na stabilność i skład substancji (rozporządzenie (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania zezwoleń i stosowanych ograniczeń w zakresie chemikaliów (REACH) i utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniające dyrektywę 1999/45/WE oraz uchylające rozporządzenie Rady (EWG) nr 793/93 i rozporządzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jak również dyrektywę Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji 91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE, Dz.Urz. UE L 396 z 30.12.2006, s. 1, ze zm., dotyczące bezpiecznego stosowania chemikaliów, przez ich rejestrację i ocenę, oraz w niektórych przypadkach udzielania zezwoleń i ograniczenia handlu nimi i stosowania niektórych chemikaliów).
Chodzi także o substancję dodatkową – tj. każdą substancję, która w normalnych warunkach ani nie jest spożywana sama jako żywność, ani nie jest stosowana jako charakterystyczny składnik żywności. Nie ma znaczenia ewentualna wartość odżywcza substancji, której celowe dodanie, ze względów technologicznych, do żywności w trakcie jej produkcji, przetwarzania, przygotowywania, obróbki, pakowania, przewozu lub przechowywania powoduje albo może powodować, że substancja ta lub jej produkty pochodne stają się bezpośrednio lub pośrednio składnikiem tej żywności (art. 3 ust. 3 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia i art. 3 ust. 2 lit. a rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 1333/2008 z 16 grudnia 2008 r. w sprawie dodatków do żywności, Dz.Urz. UE L 354 z 31 grudnia 2008 r., s. 16, ze zm.).
Substancje pomocnicze
Ponadto chodzi o substancję pomagającą w przetwarzaniu – substancję pomocniczą w przetwórstwie. Jest to każda substancja, która: nie jest spożywana sama jako żywność, ale jest celowo stosowana przy przetwarzaniu surowców, żywności lub jej składników, aby został osiągnięty określony cel technologiczny w trakcie obróbki lub przetwarzania oraz może spowodować niezamierzoną, ale technicznie nieuniknioną obecność w produkcie końcowym pozostałości tej substancji lub jej pochodnych, pod warunkiem że nie stanowią one jakiegokolwiek zagrożenia dla zdrowia oraz nie mają żadnego wpływu technologicznego na produkt końcowy (art. 3 ust. 3 pkt 37 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia i art. 3 ust. 2 lit. b rozporządzenia nr 1333/2008). Do substancji należy zaliczyć także suplement diety (a więc środek spożywczy, którego celem jest uzupełnienie normalnej diety, będący skoncentrowanym źródłem witamin lub składników mineralnych lub innych substancji wykazujących efekt odżywczy lub inny fizjologiczny, pojedynczych lub złożonych, wprowadzany do obrotu w formie umożliwiającej dawkowanie, w postaci: kapsułek, tabletek, drażetek i w innych podobnych postaciach, saszetek z proszkiem, ampułek z płynem, butelek z kroplomierzem i w innych podobnych postaciach płynów i proszków przeznaczonych do spożywania w małych, odmierzonych ilościach jednostkowych, z wyłączeniem produktów mających właściwości produktu leczniczego w rozumieniu przepisów prawa farmaceutycznego) – art. 3 ust. 3 pkt 39 ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia.
Artykuły powszechne użytku
Artykułami powszechnego użytku są wszelkie substancje i środki, których człowiek używa w codziennym życiu w celu utrzymania czystości, higieny osobistej (kosmetyki, proszki do prania). Należą też do nich dobra użytku kulturalnego, sprzęt elektroniczny, naczynia stołowe i kuchenne,
Produkty lecznicze
Produktem leczniczym (środkiem farmaceutycznym) jest substancja lub mieszanina substancji przedstawiana jako mająca właściwości zapobiegania chorobom występującym u ludzi lub zwierząt lub ich leczenia lub podawana w celu postawienia diagnozy lub w celu przywrócenia, poprawienia czy modyfikacji fizjologicznych funkcji organizmu poprzez działanie farmakologiczne, immunologiczne lub metaboliczne (art. 2 pkt 32 ustawy z dnia 6 września 2001 r. – Prawo farmaceutyczne, t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2142 ze zm. – aktualizacja SN)”. Oprócz wskazanej powyżej ustawy – prawo farmaceutyczne, aktami prawnymi regulującymi ww. kwestie w porządku wewnętrznym, są: ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 149 ze zm.) oraz ustawa z dnia 25 lutego 2011 r. o substancjach chemicznych i ich mieszaninach (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1203 ze zm.).
Szkodliwość dla zdrowia
O ile powyższe zagadnienia nie nasuwają istotniejszych wątpliwości nomenklaturowych, to mniej jednoznaczne są wnioski płynące z wykładni pojęcia „szkodliwe dla zdrowia” w znaczeniu, w jakim posługuje się nim art. 165 § 1 pkt 2 KK. Bezsprzecznie, w tym ujęciu, problem wykładni pojęcia „szkodliwe dla zdrowia” substancje (środki itp.) sprowadza się przede wszystkim do rozstrzygnięcia, tego, czy chodzi tu o produkty szkodliwe ze swej istoty, czy też o takie, które nabrały cech szkodliwości wskutek wadliwego wytworzenia, transportowania lub składowania.
Z dość oczywistych względów należy stanowczo odrzucić to pierwsze, zdecydowanie zbyt szerokie rozumienie omawianego terminu (choć w warstwie czysto językowej bezsprzecznie poprawne). Taka bowiem wykładnia pojęcia użytego w art. 165 § 1 pkt 2 KK prowadziłaby do wniosków z kategorii reductio ad absurdum. Karalne bowiem byłoby (w oparciu o ten przepis – przy spełnieniu pozostałych wymogów) wprowadzanie do obrotu nieomal wszystkich produktów pochodzenia chemicznego w tym, farb, benzyny, rozpuszczalników, a także alkoholi, większości środków farmaceutycznych, a w końcu urządzeń elektrycznych oraz noży, siekier itp.
Za tym drugim poglądem opowiada się zresztą zdecydowana większość autorów, choćby przykładowo:
– „w art. 165 § 1 pkt 2 chodzi o wskazane środki, które nie odpowiadają obowiązującym normom jakości. W grę wchodzą też środki zepsute, tj. nieodpowiadające ustalonym dla nich wymaganiom jakościowym wskutek zmiany w ich składzie lub w normalnych właściwościach, powstałej w wyniku działania drobnoustrojów lub zanieczyszczenia bądź działania czynników naturalnych, takich jak: upływ czasu, temperatura, wilgoć, światło” (Ryszard A. Stefański (w:) M. Filar (red.), Kodeks karny. Komentarz, wyd. V, Warszawa 2016);
– „należy zauważyć, że chodzi tu o substancje, które zgodnie ze swoim przeznaczeniem nie powinny mieć takiego charakteru. Karze na podstawie art. 165 § 1 pkt 2 KK podlega więc np. producent skażonych kosmetyków, a nie wytwórca substancji służących do dezynsekcji, które przy nieumiejętnym stosowaniu mogą być szkodliwe dla zdrowia’ (K. Buchała (w:) Kodeks…, A. Zoll (red.), t. II, 1999, s. 340);
– „w pkt 2 przewidziano niebezpieczeństwo polegające na wyrabianiu lub wprowadzaniu do obrotu substancji, środków spożywczych, innych artykułów powszechnego użytku lub środków farmaceutycznych nieodpowiadających wymogom jakościowym oraz normom bezpieczeństwa i przez to szkodliwych dla zdrowia. Są to więc przedmioty, które prawidłowo wyprodukowane, przewożone lub składowane nie powinny stawać się źródłem niedopuszczalnego ryzyka dla życia lub zdrowia w przeciwieństwie do obiektów o niebezpiecznych właściwościach z art. 171 KK (…) Szkodliwość środka spożywczego może wiązać się ze sfałszowaniem jego składu lub właściwości albo zepsuciem tego środka, czyli sytuacją, w której jego skład lub właściwości uległy zmianom wskutek nieprawidłowości zaistniałych na etapie produkcji, obrotu lub pod wpływem działań czynników naturalnych, takich jak: wilgotność, czas, temperatura lub światło, albo wskutek obecności drobnoustrojów, a także zanieczyszczeń, powodujących, że nie nadaje się on do spożycia” (D. Gruszecka (w:) J. Giezek (red.) Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz Warszawa 2014).
Podobnie kleje i rozpuszczalniki, choć zawierają w swym składzie substancje psychoaktywne, są ze swej istoty produktami używanymi dla celów malarskich, czy stolarskich itp. To zaś, że mogą być wykorzystywane również w inny sposób – jako wziewny środek psychoaktywny nie jest związane z tym, że nabywca został wprowadzony w błąd co do ich przeznaczenia, czy składu.
Również spożycie alkoholu może powodować skutki szkodliwe dla zdrowia. Gdy jednak nabywca poinformowany jest o tym, jaki towar kupuje, nie rodzi to skutków z art. 165 KK. Jednak diametralnie inna sytuacja zachodzi wówczas, kiedy alkohol metylowy sprzedawany jest jako etylowy. Tu odpowiedzialność sprawcy ze wskazanego przepisu nie nasuwa już istotniejszych wątpliwości.
Konkludując zatem, stwierdzić należy, że zasadą winno być, iż nabywca ma prawo wiedzieć co kupuje – dotyczy to zarówno składu, jakości, jaki i przeznaczenia nabywanego towaru. Zasadą winno też być, że jeżeli towar użyty jest zgodnie z jego przeznaczeniem i w sposób wskazany przez producenta, to nie będzie on szkodliwy dla życia lub zdrowia (w stopniu wyższym niż wynikający z jego istoty).
Jeżeli jest inaczej – w wyniku wadliwej produkcji takiego artykułu (środka, substancji itp.), odstąpienia od deklarowanej normy jakości, wadliwego przechowywania lub transportowania, czy też wprowadzania do obrotu towaru, który faktycznie jest innym produktem, niż wynikałoby to z jego opisu na opakowaniu, nazwy itp., przy jednoczesnym spełnieniu warunku, że produkt ten jest szkodliwy dla zdrowia w stopniu stanowiącym niebezpieczeństwo dla zdrowia lub życia wielu osób – to jego wyprodukowanie lub wprowadzenie do obrotu wyczerpuje dyspozycję art. 165 § 1 pkt 2 KK.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.