Art. 160 Kodeksu karnego
§ 1. Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Nie podlega karze za przestępstwo określone w § 1-3 sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo.
§ 5. Ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Zgodnie z dyspozycją art. 160 § 2 KK sprawca swoim zachowaniem musi narazić osoby, co do których ciąży na nim obowiązek opieki, na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Przepis art. 160 § 2 KK chroni życie i zdrowie człowieka na etapie poprzedzającym naruszenie tych dóbr. Jest to przestępstwo skutkowe, do przyjęcia odpowiedzialności konieczne jest zatem zaistnienie skutku w postaci obiektywnie istniejącego potencjału niebezpieczeństwa utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu. Narażenie na to niebezpieczeństwo ma mieć charakter konkretny. Ustawodawca wymaga, aby było to niebezpieczeństwo bezpośrednie. Bezpośredniość tę rozumieć należy bądź jako nieuchronne następstwo dalszego niebezpiecznego dla życia lub zdrowia rozwoju sytuacji, bądź jako wysokie prawdopodobieństwo jego wystąpienia. Jest to kategoria ocenna, zależna od konkretnych okoliczności danej sprawy. Bezpośrednie niebezpieczeństwo nie może być przy tym utożsamiane z potencjalnym ryzykiem wystąpienia skutków w postaci utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu.
Przypomnieć w tym miejscu trzeba, że aby „podmiot mógł zostać uznany za sprawcę narażenia, jego zachowanie musi naruszać wynikające z wiedzy i doświadczenia reguły postępowania z takimi dobrami jak życie i zdrowie, stwarzając niedające się zaakceptować prawdopodobieństwo ich naruszenia. Sprawcą nie jest bowiem każdy, kto obiektywnie przyczynia się do narażenia, lecz jedynie ten, kto naraża na niebezpieczeństwo swoim nieodpowiednim (nieostrożnym) zachowaniem”. Wskazać również należy, że „skutek czynu zabronionego określonego w art. 160 § 1 KK może urzeczywistniać się także w zwiększeniu stopnia narażenia człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, które wystąpiło już wcześniej, ale jeśli zarzuconym zachowaniem jest nieumyślne zaniechanie ciążącego na oskarżonym obowiązku zapobiegnięcia skutkowi, to warunkiem pociągnięcia oskarżonego do odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 160 § 2 i 3 jest obiektywne przypisanie mu takiego skutku. Będzie on spełniony wtedy, gdy zostanie dowiedzione, że pożądane zachowanie alternatywne, polegające na wykonaniu przez oskarżonego ciążącego na nim obowiązku, zapobiegłoby realnemu i znaczącemu wzrostowi stopnia tego narażenia” (J. Giezek (w:) Kodeks karny. Komentarz pod red. J. Giezka, komentarz do art. 160 KK, tezy 7,11). Nie należy również zapominać, że „podmiotem czynu zabronionego z art. 160 § 2 KK może być wyłącznie osoba, na której ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo. Sprawca, mający status tzw. gwaranta, musi mieć prawny, szczególny obowiązek zapobiegnięcia skutkowi, czyli powstaniu bezpośredniego niebezpieczeństwa dla życia lub zdrowia pokrzywdzonego” (J. Giezek (w:) Kodeks karny…., teza 5).
Przestępstwo z art. 160 § 2 KK, popełnić może tylko ten, na kim z mocy art. 2 KK spoczywa prawny, szczególny obowiązek opieki nad inną osobą. Jest to więc przestępstwo indywidualne niewłaściwe. Sprawca ponosi odpowiedzialność za skutek w postaci utraty życia lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu spowodowany jego zaniechaniem, tylko wtedy, gdy ciążył na nim prawny obowiązek działania, a sprawca temu wymogowi nie uczynił zadość. Katalog źródeł obowiązku gwaranta, o którym mowa w art. 2 KK nie został określony w kodeksie karnym, a w doktrynie nie udało się osiągnąć jednomyślności dotyczącej szczegółów tego katalogu. Tym niemniej w judykaturze i doktrynie szeroko przyjmowany jest pogląd, że źródłem obowiązku gwaranta mogą być: akt normatywny, orzeczenie sądu, umowa, dobrowolne zobowiązanie przyjęcia pieczy nad inną osobą, uprzednie zachowanie się gwaranta stwarzające zagrożenie dla dobra prawnego, czy też skonkretyzowana sytuacja faktyczna, w której w sposób jednoznaczny urzeczywistnia się powstanie po stronie tej osoby wymagania zapobieżenia powstaniu skutku stanowiącego znamię określonego czynu zabronionego (zob. szerzej: wyrok SN z 4 marca 2015 r., IV KK 32/15, OSNKW 2015 nr 6, poz. 53; wyrok SA we Wrocławiu z 25 października 2017 r., II AKa 282/17, OSAW 2017, nr 4, poz. 371, oraz Ł. Pohl, (w:) R.A. Stefański red., Kodeks karny. Komentarz do art. 2, Warszawa 2018, teza 19; M. Królikowski, (w:) M. Królikowski, R. Zawłocki, red., Kodeks karny. Część ogólna, 2015, s. 149-150, 154-155; A Zoll, (w:) A. Zoll (red.), Kodeks karny. Część ogólna, t. 1, Warszawa 2016, s. 85; K. Buchała, Przestępne zaniechanie udzielenia pomocy w niebezpieczeństwie grożącym życiu człowieka, PiP 1960, nr 12, s. 996, 1003; L. Kubicki, Przestępstwo popełnione przez zaniechanie, Zagadnienia podstawowe, Warszawa 1975, s. 176-177; M. Kliś, Źródła obowiązku gwaranta w polskim prawie karnym, CzPKiNP 1999, Nr 2, s. 169 i n.; M. Rodzynkiewicz, Pojęcie zaniechania a odpowiedzialność za przestępstwo popełnione przez zaniechanie w projekcie kodeksu karnego, Przegląd Prawa Karnego 1994, z. 11, s. 33; R. Dębski, Pozaustawowe znamiona przestępstwa. O ustawowym charakterze norm prawa karnego i znamionach typu czynu zabronionego nie określonych w ustawie, Łódź 1995, s. 269; A. Zoll, Zaniechanie leczenia – aspekty prawne, PiM 2000, nr 5 (vol. 2), s. 32-35; R. Kędziora, Odpowiedzialność karna lekarza w związku z wykonywaniem czynności medycznych, Warszawa 2009, s. 144).
Sprawca może więc, w wyniku różnych, faktycznych i prawnych, zdarzeń samodzielnie przyjąć na siebie obowiązek gwaranta, czyli obowiązek pieczy nad określonym dobrem prawnym przed zagrożeniem pochodzącym z określonego źródła. W szczególności usytuowanie w tej pozycji może nastąpić w wyniku umowy, jak również poprzez złożenie dobrowolnych oświadczeń woli. Dobrowolne przyjęcie stanowiska gwaranta nie musi przybierać formy cywilnego kontraktu. Konieczne jest jednak rzeczywiste objęcie funkcji gwaranta (por. A. Zoll, (w:) A. Zoll red., Kodeks karny. Część ogólna…, s. 85). Treścią obowiązku gwaranta jest konieczność zachowania pożądanej staranności i racjonalności w działaniu (por. M. Królikowski, (w:) M. Królikowski, R. Zawłocki, red., Kodeks karny. Część ogólna…, s. 149). Od gwaranta zasadniczo można domagać się tylko takiego zachowania, które jest w stanie zrealizować cel, a zatem zapobiec skutkowi lub zmniejszyć istotnie ryzyko jego nastąpienia (por. A. Zoll, (w:) A. Zoll red., Kodeks karny. Część ogólna…, s. 87). Gwarant nienastąpienia skutku jest zobowiązany do wszelkich działań, jakie obiektywnie można było przedsięwziąć w celu ratowania wartości społecznej. Treść tego obowiązku należy odnosić do określonej wymagalności sytuacyjnej. Zatem obowiązkiem tym objęte jest takie działanie ukierunkowane na ochronę dobra, które zgodnie z regułami postępowania z tym dobrem stanowią adekwatny środek odwrócenia grożącego mu niebezpieczeństwa w danej sytuacji. Zaniechanie podjęcia takich czynności, które w danej sytuacji faktycznej, zgodnie z obowiązującymi regułami postępowania należało podjąć, stanowić będzie o bezprawności zaniechania (por. D. Tokarczyk, Obowiązek gwaranta w prawie karnym, Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny 2014, z. 4, s. 209).
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
