Czy oskarżony jako prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą jest podmiotem zdatnym, jako „inna osoba uprawniona do wystawienia dokumentu” do popełnienia czynu polegające na poświadczeniu nieprawdy w wystawionych zaświadczeniach o zatrudnieniu?
Zgodnie z treścią art. 271 § 1 KK przedmiotem wykonawczym przestępstwa stypizowanego w tym artykule nie jest każdy dokument, w rozumieniu określonym w art. 115 § 14 KK, lecz jedynie dokument wystawiony przez funkcjonariusza publicznego lub inną upoważnioną osobę, w którym poświadcza się – niezgodnie z prawdą – okoliczność mającą znaczenie prawne. Pojęcie dokumentu użyte w art. 271 § 1 KK ma zatem węższe znaczenie niż to, którym posługuje się art. 115 § 14 KK. Przedmiotem czynności wykonawczej mogą być bowiem wyłącznie dokumenty kreowane aktem wystawienia, poświadczonego ręką uprawnionego wystawcy. Przedmiotem ochrony jest tu pewność obrotu oparta na publicznym zaufaniu do dokumentów i domniemaniu prawdziwości pism mających taki charakter, przestępstwo fałszerstwa intelektualnego stanowi zamach na wiarygodność dokumentów wystawionych przez osoby upoważnione na użytek publiczny, z którymi wiąże się z zasady zaufanie w obrocie prawnym.
Przypomnieć w tym miejscu należy, iż w kwestii tej wypowiadał się już w przeszłości Sąd Najwyższy, wyrażając pogląd „osobą uprawnioną do wystawienia „zaświadczenia o zatrudnieniu” jest tylko pracodawca, a więc podmiot prawa pracy, którego łączy z konkretnym pracownikiem stosunek pracy. Pracodawca nie ma potencjalnego uprawnienia do wystawiania tego rodzaju dokumentów każdej osobie fizycznej, a wyłącznie pracownikowi w rozumieniu art. 2 KP” (por. uchwała SN z 30.06.2004, sygn. akt 12/04 OSNKW 04/6/59). W utrwalonym już orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że owo „uprawnienie” do wystawienia dokumentu musi mieć charakter publicznoprawny i nie obejmuje ono ogólnej kompetencji do uczestniczenia w obrocie i zawierania umów o charakterze cywilnoprawnym, czy też sporządzania dokumentów związanych ze stosunkami prawnymi o charakterze prywatnoprawnym (por. wyrok z dnia 23 lutego 2012 r., III KK 375/11; wyrok z dnia 9 maja 2002 r., V KKN 323/99, OSNKW 2002, z. 9 – 10, poz. 71; wyrok z dnia 11 lipca 2006 r., III KK 463/05; wyrok z dnia 30 sierpnia 2011 r., IV KK 190/11; wyrok z dnia 13 listopada 2008 r., IV KK 373/08; postanowienie z dnia 30 lipca 2008 r., II KK 68/08, OSNKW 2008, z. 10, poz. 84; wyrok z dnia 5 października 2005 r. II K 126/05). W efekcie wyrażane są poglądy, że pracodawca nie jest „inną uprawnioną do wystawienia dokumentu” osobą w rozumieniu art. 271 § 1 KK. Brak jest szczególnych uregulowań prawnych, które przypisywałyby wystawionemu przez pracodawcę zaświadczeniu o zatrudnieniu oraz wysokości wynagrodzenia szczególną cechę zaufania publicznego ze skutkami erga omnes.
Wystawienie takiego dokumentu nie dokonuje się więc na podstawie szczególnych „uprawnień” porównywalnych z władztwem, jakie posiada funkcjonariusz publiczny. Z tego też powodu nie spełnia znamion czynu zabronionego z art. 271 § 1 KK, zaś posługiwanie się takim stwierdzającym nieprawdę zaświadczeniem o zatrudnieniu i uzyskiwanym wynagrodzeniu nie stanowi także przestępstwa z art. 273 KK„. (por. wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 27 czerwca 2012 r., sygn. akt V KK 112/12).
Z tego względu za dokument w rozumieniu art. 271 § 1 KK nie może zostać uznana umowa cywilno-prawna ani umowa o pracę, która jest sporządzana i zawierana, a nie wystawiana. Ponadto, z uwagi na charakter powstałego w drodze tych umów stosunku zobowiązaniowego, nie występuje w nich poświadczenie, które miałoby cechę zaufania publicznego. Wobec tego za oczywiście chybione jawi się przypisanie oskarżonym przestępstwa tzw. fałszu intelektualnego, polegającego na poświadczeniu nieprawdy w takich dokumentach jak umowa o pracę oraz umowa zlecenia (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 5 października 2005 r., II KK 126/05, z dnia 13 listopada 2008 r., IV KK 373/08, z dnia 30 sierpnia 2011 r., IV KK 190/11, z dnia 23 lutego 2012 r., III KK 375/11, z dnia 27 czerwca 2012 r., V KK 112/12, OSNKW 2012, z. 11, poz. 19).
Poprzez poświadczenie nieprawdy sprawca uprawniony do wystawienia dokumentu tworzy dokument autentyczny, jednakże o nieprawdziwej treści w zakresie okoliczności mającej znaczenie prawne (postanowienie SN z dnia 8 listopada 2002 r., sygn. akt II KKN 139/01). Inaczej mówiąc zachowanie sprawy przestępstwa określonego w art. 271 § 1 KK polega na poświadczeniu stanu nieistniejącego, czyli nieprawdy w dokumencie do którego wystawienia w zakresie swoich kompetencji uprawiony był sprawca tego poświadczenia. Poświadczenie nieprawdy może polegać na potwierdzeniu okoliczności, które nie miały miejsca lub też ich przeinaczeniu albo zatajeniu. W kontekście znamion tego przestępstwa istotne jest jednak, aby były to okoliczności, która wywołują lub mogą wywołać skutki z punktu widzenia obowiązujących w czasie poświadczenia przepisów jakiejkolwiek dziedziny prawa.
Nie ulega wątpliwości, iż pracownik jako jedna ze stron stosunku zobowiązaniowego może mieć interes prawny w uzyskaniu od pracodawcy dokumentu ułatwiającego mu np. znalezienie nowego zatrudnienia lub uzyskania pożyczki bankowej. Chodzi tu o zaświadczenie stwierdzające w szczególności fakt pozostawania w stosunku pracy, określające rodzaj wykonywanej pracy i ewentualnie wysokość wynagrodzenia. Kodeks pracy nie reguluje wyraźnie obowiązku wydania przez pracodawcę tego zaświadczenia. Jednakże w doktrynie podkreśla się, iż pracodawca jest z reguły zobowiązany do jego wydania na podstawie podstawowej zasady prawa pracy – dbałości o zaspokajanie bytowych i socjalnych potrzeb pracownika – art. 16 KP (K. Jaśkowski, E. Maniewska: Kodeks pracy. Komentarz, s. 304-305).
Lista płac
Chociaż można mówić, że lista płac jest wystawiana przez pracodawcę, to jednak brak jest podstaw, by informacje z nich zawarte uznać za poświadczenie mające cechę zaufania publicznego. Lista płac jest bowiem dokumentem księgowym, którego celem jest jedynie ewidencjonowanie przychodów pracowników w ramach obowiązku prowadzenia dokumentacji ze stosunku pracy, o którym mowa w art. 94 pkt 9a Kodeksu pracy. Przepis ten, ani żaden inny nie nakazuje zresztą prowadzenia listy płac, a zatem z oczywistych względów ich wystawienie nie jest związane z kompetencjami funkcjonariusza publicznego ani uprawnieniem innej osoby do wystawienia dokumentu, a – jak już zaznaczono – to te cechy podmiotu przestępstwa determinują węższy zakres pojęcia dokumentu w omawianym przepisie (por. W. Wróbel, Kodeks karny. Część szczególna. Tom II. Komentarz do art. 177-277 KK, red. A. Zoll, teza 13b do art. 271 KK).
Świadectwo pracy
Odnosząc się zaś do cech dokumentu, jakim jest świadectwo pracy stwierdzić należy, że chociaż sam stosunek pracy nie ma charakteru publicznoprawnego, to już świadectwu pracy przysługuje cecha zaufania publicznego, wynikająca ze szczególnego obowiązku do jego wystawienia przez pracodawcę (art. 97 § 1 KK) oraz doniosłości samego dokumentu w relacjach z innymi niż były pracodawca podmiotami, a to z uwagi na informacje, które są w nim poświadczone (zob. § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 30 grudnia 2016 r. w sprawie świadectwa pracy (Dz.U. z 2016 r. poz. 2292). Podobnie jak zaświadczenie o zatrudnieniu, które uznawane jest za dokument w rozumieniu art. 271 KK (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 30 czerwca 2004 r., I KZP 12/04, OSNKW 2004/6/59), z uwagi na swoją funkcję i związaną z nim treść ma ono znaczenie „na zewnątrz”, tj. poza stosunkiem prawnym, który był podstawą do jego wydania. Nie jest to zatem, jedynie dokument sporządzany w ramach stosunku prywatno-prawnego w ramach ogólnej kompetencji stron umowy.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.