Art. 228 Kodeks karny
§ 1. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
§ 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 3. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§ 4. Karze określonej w § 3 podlega także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, uzależnia wykonanie czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyści żąda.
§ 5. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową znacznej wartości albo jej obietnicę, podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Przestępstwo łapownictwa biernego w typie kwalifikowanym z art. 228 § 3 KK jest przestępstwem formalnym i realizacja jego znamion nie wymaga, aby faktycznie doszło zachowania stanowiącego naruszenie prawa. Nie ulega jakiejkolwiek wątpliwości, że sam ustawodawca uznał, iż przestępstwo stypizowane w art. 228 § 3 KK niesie ze sobą duży ładunek społecznej szkodliwości, gdyż zagroził je karą od roku do 10 lat pozbawienia wolności.
Zgodnie z wyraźnym brzmieniem przepisu, przyjęcie korzyści majątkowej czy osobistej lub też jej obietnicy musi nastąpić „w związku z pełnioną funkcją publiczną”. To zawarte w znamionach typu czynu zabronionego sformułowanie pełni dwojaką rolę: po pierwsze, charakteryzuje podmiot czynności sprawczej, a po drugie, stanowi znamię modalne, określające, w jakiej „sytuacji” przyjęcie korzyści majątkowej czy osobistej lub też jej obietnicy stanowi przestępstwo. Określenie „w związku” oznacza, iż udzielona funkcjonariuszowi korzyść lub obietnica jej udzielenia dokonana została właśnie ze względu na pełnioną przez niego funkcję publiczną. Związek taki może oznaczać, że przyjęcie korzyści majątkowej lub osobistej następuje w związku z konkretną czynnością służbową, ale również może sprowadzać się do zapewnienia sobie przychylności osoby pełniącej funkcję publiczną. Związek, o którym mowa w art. 228 § 3 KK, rozumiany powinien być nie tylko jako związek pomiędzy konkretną czynnością służbową, a przyjęciem korzyści majątkowej (jej obietnicy), tylko szerzej, jako związek pomiędzy pełnieniem funkcji publicznej, czyli faktycznym posiadaniem możliwości podjęcia konkretnych czynności służbowych.
Nie można uznać, że przyjęcie korzyści majątkowej musi nastąpić wyłącznie w zamian za czynności należące w sposób ściśle skatalogowany do zakresu kompetencji danej osoby. Tymczasem, jak wskazuje praktyka sądowa, zarówno wręczanie jak i przyjmowanie korzyści majątkowej następuje często w celu szeroko rozumianego „załatwienia sprawy”, bez konkretyzowania, czy akurat dana czynność urzędowa należy formalnie do kompetencji sprawcy, czy też w ramach wykonywanych czynności posiada on możliwość pozyskania danych informacji nawet w sposób niezgodny z wewnętrznymi regulacjami (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 30 października 2012 r., II AKo 139/12).
Z punktu widzenia znamion art. 228 KK nie jest istotne czy sprawca tego przestępstwa jest jedynym świadczeniodawcą, nikt inny tego nie może wykonać i dlatego to od niego zależy, czy świadczenie zostanie spełnione. Rzecz jedynie w tym, że pokrzywdzony zwraca się o jego wykonanie do konkretnej osoby pełniącej funkcję publiczną, która warunkuje wykonanie świadczenia od otrzymania korzyści (żąda, przyjmuje).
Pełnienie funkcji publicznej
Podmiotem przestępstwa łapownictwa biernego jest osoba pełniąca funkcję publiczną. Dla przyjęcia, że osoba spoza kręgu funkcjonariuszy publicznych pełni funkcję publiczną, konieczne jest jednak, by powierzenie funkcji publicznej tej osobie miało umocowanie w ustawie. Pod tym tylko warunkiem spełniona zostanie konstytucyjna zasada określoności czynu zabronionego (A. Zoll, (red.): Kodeks karny. Komentarz, t. II, Kraków 1999, s. 749). W nauce prawa karnego nie ma wypowiedzi pretendujących do zdefiniowania funkcji publicznej, a tym samym do ścisłego oznaczenia podmiotów przestępstw określonych w art. 228 § 1-6 k.k. Przyjmuje się jednak, że funkcja publiczna polega na administrowaniu, rozporządzaniu majątkiem publicznym, podejmowaniu decyzji w sferze publicznej lub ich przygotowywaniu (L. Gardocki: Prawo karne, Warszawa 2001, s. 268). Podkreśla się również, że za szerszym rozumieniem znamienia „osoby pełniącej funkcję publiczną” przemawiają stosunkowo częste sytuacje, gdy w realizacji ważkich zadań publicznych biorą bezpośrednio udział lub wpływają na podejmowane w ich zakresie decyzje (opinie, ekspertyzy) osoby nie będące funkcjonariuszami publicznymi (O. Górniok, w: O. Górniok, S. Hoc, S. Przyjemski: Kodeks karny. Komentarz, t. III, s. 243, Gdańsk 1999).
W uchwale siedmiu sędziów SN z dnia 20 czerwca 2001 r., I KZP 5/01, Sąd Najwyższy wskazał, że „pełnienie funkcji publicznej (…) obejmuje czynności ordynatora w publicznym zespole opieki zdrowotnej, zarówno związane z administrowaniem, jak i udzielaniem świadczeń zdrowotnych wymienionych w art. 2 ustawy z dnia 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza oraz w art. 3 ustawy z dnia 30 sierpnia 1991 r. o zakładach opieki zdrowotnej – finansowanych ze środków publicznych”, a w uchwale siedmiu sędziów SN z dnia 18 października 2001 r., I KZP 9/01, Sąd Najwyższy uznał, że zarządzanie przedsiębiorstwem i reprezentowanie go na zewnątrz przez dyrektora przedsiębiorstwa państwowego, zgodnie z treścią art. 32 ust. 1 ustawy z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych jest pełnieniem funkcji publicznej w rozumieniu art. 228 § 1 KK (OSNKW 2001, z. 11-12, poz. 87). Również czynności wykonywane przez prezesa zarządu spółdzielni mieszkaniowej na podstawie art. 55 § 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. – Prawo spółdzielcze, które wiążą się z dysponowaniem środkami publicznymi stanowią pełnienie funkcji publicznej w rozumieniu art. 228 § 1 KK (por. uchwałę siedmiu sędziów SN z dnia 28 marca 2002 r., I KZP 35/01, OSNKW 2002, z. 5-6, poz. 29 oraz wyrok SN z dnia 19 czerwca 2002 r., V KKN 195/00, LEX nr 54415). I wreszcie pracownicy zakładu energetycznego, zarówno w okresie obowiązywania ustawy z dnia 6 kwietnia 1984 r. o gospodarce energetycznej jak i aktualnie obowiązującej ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. – Prawo energetyczne, którzy dokonują kontroli legalności poboru energii lub podejmują decyzje zmierzające do ściągnięcia należności od odbiorcy, któremu przypisano nielegalny pobór, pełnili funkcję publiczną (por. postanowienie SN z dnia 15 listopada 2002 r., OSNKW 2003, z. 1-2, poz. 10). Analiza przedstawionych orzeczeń pozwala na określenie kryteriów jakimi należy się kierować odpowiadając na pytanie jak rozumieć występujące w art. 228 § 1 KK pojęcie „pełnienie funkcji publicznej”. Kryteriami tymi są wykonywanie przez określony podmiot czynności na podstawie przepisów ustawy oraz realizowanie ich z wykorzystaniem środków publicznych.
Naruszenie przepisów prawa
Jak stwierdził Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 16 grudnia 2011 r., w sprawie V KK 140/11 (OSNKW 2012, z. 4, poz. 37) – „Naruszenie przepisów prawa”, o jakim mowa w art. 229 § 3 KK, to naruszenie każdego aktu normatywnego obowiązującego powszechnie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, które oznacza niewykonanie nakazu lub przekroczenie zakazu, obowiązujących osobę pełniącą funkcję publiczną jako adresata tych norm”. Jakkolwiek to stanowisko Sądu Najwyższego zostało wyrażone na gruncie art. 229 § 3 KK, jest w pełni adekwatne także do sytuacji określonej w art. 228 § 3KK. Zresztą, jak podnosi się w orzecznictwie, dla wyczerpania znamion przestępstwa łapownictwa biernego w typie kwalifikowanym z art. 228 § 3 KK nie jest konieczne, aby do zachowania stanowiącego naruszenie prawa w ogóle doszło (por. wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 3 października 2007 r., II AKa 200/07, KZS 2008, Nr 3, poz. 46).
Korzyść majątkowa i pieniądze
O majątkowym charakterze korzyści decyduje to, że ma ona wartość ekonomiczną, wyrażoną kwotą pieniężną, której precyzyjne określenie nie zawsze jest możliwe. Przekazanie korzyści może nastąpić w związku z załatwieniem konkretnej sprawy (przed jej załatwieniem, w czasie jej załatwiania lub po jej załatwieniu), ale może być też tak, że osoba przysparzająca korzyść nie konkretyzuje czynności urzędowych, na których jej zależy. Wręcza korzyść w nadziei, że gdy czynności takie będą podejmowane „życzliwie doń ustosunkowany” funkcjonariusz publiczny da temu wyraz (wyrok SN z dnia 30 listopada 2016 r., sygn. akt: IV KK 230/16, wyrok SA w Poznaniu z dnia 30 października 2012 r., sygn. akt: XVI K 50/10).
W wypadku przestępstw z art. 228 § 1 KK i art. 229 § 1 KK nie ma znaczenia dla odpowiedzialności karnej okoliczność, że korzyści nie odniosła sama osoba pełniąca funkcję publiczną, ale inny podmiot (zob. art. 115 § 4 KK). Istotne natomiast jest to, czy udzielenie korzyści majątkowej lub jej obietnicy miało związek z pełnioną przez sprawcę funkcją, a związek ten nie musi się odnosić do konkretnej czynności, lecz jedynie może sprowadzać się do dążenia do zapewnienia sobie przychylności osoby pełniącej taką funkcję. Wystarczające jest, aby czynność służbowa przyjmującego korzyść majątkową była przyczyną lub okazją do przyjęcia tej korzyści.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
