Odpowiedzialności karnej za przestępstwo z art. 284 § 2 KK odpowiada ten kto przywłaszcza sobie powierzone mu minie ruchome. Przywłaszczeniem w rozumieniu kodeksu karnego jest bezprawne, z wyłączeniem osoby uprawnionej, rozporządzenie rzeczą ruchomą znajdującą się w posiadaniu sprawcy przez włączenie jej do swojego majątku i powiększenie w ten sposób swojego stanu posiadania lub stanu posiadania innej osoby albo wykonywanie w inny sposób w stosunku do rzeczy ruchomej uprawnień właścicielskich, bądź przeznaczenie jej na cel inny niż przekazanie właścicielowi (wyrok SN z 6 stycznia 1976 r., V KR 197/77, wyrok SA w Lublinie z 3 grudnia 1998 r., II AKa 176/78). Przestępstwo określone w art. 284 § 2 KK ma charakter materialny. Do jego znamion należy skutek w postaci utraty przez właściciela (posiadacza) rzeczy ruchomej powierzonej sprawcy. Ze względu na fakt władania (posiadania) rzeczą ruchomą lub prawem majątkowym przez przywłaszczającego przed dokonaniem przywłaszczenia, samo przywłaszczenie musi zostać przez niego w odpowiedni sposób zamanifestowanie na zewnątrz. Owo uzewnętrznienie przywłaszczenia przyjmować musi postać zachowania, uniemożliwiającego osobie, której przysługuje odpowiednie prawo do rzeczy, swobodne nią rozporządzanie. Sprawca dla dokonania tego przestępstwa musi podjąć jedną chociażby czynność w stosunku do rzeczy ruchomej lub prawa majątkowego, która wskazuje, że traktuje on rzecz lub prawo majątkowe tak jakby był właścicielem (por. O. Górniok- System prawa karnego, s. 411; M. Dąbrowska- Kardas, G. Bogdan, Z. Ćwiąkalski, P. Kardas, J. Majewski, J. Raglewski, M. Szewczyk, W. Wróbel, A. Zoll, Kodeks karny. Część szczególna. Komentarz, Lex). Manifestacja włączenia przez sprawcę rzeczy do swojego majątku dokonywać się może w różnorodnych formach, na przykład przez bezprawne zużycie lub przetworzenie rzeczy, przekazanie rzeczy znajdującej się w posiadaniu sprawcy innej osobie na własność, sprzedaż rzeczy, darowiznę lub bezprawne zatrzymanie rzeczy w zamiarze dysponowania nią przez sprawcę jak własną, postawienie na rzeczy znaku własności sprawcy itp. Istotne dla zachowań manifestujących jest uzewnętrznienie celu sprawcy, sprowadzającego się do woli zerwania więzi łączącej właściciela rzeczy z rzeczą i włączenie jej do swojego majątku lub traktowania rzeczy przez sprawcę jak własnej (B. Michalski. KK. Część szczególna, t. II Komentarz, s. 912).
Przestępstwo określone w art. 284 § 2 KK należy do kategorii tzw. przestępstw kierunkowych. Kodeks wymaga, aby zachowanie sprawcy było ukierunkowane na określony cel, którym jest włączenie powierzonej rzeczy do majątku sprawcy lub postępowania z nią jak z własną w inny sposób. Wyklucza to możliwość popełnienia tego przestępstwa z zamiarem wynikowym. Istotnym elementem strony przedmiotowej sprzeniewierzenia nią nie jest sam fakt odmowy wydania rzeczy powierzonej lecz powody niezwrócenia, a więc wola włączenia rzeczy do swojego majątku lub wola postępowania z nią jak z własną (wyrok SN z 10 stycznia 2003 r., II KKN 273/10, Prok.iPr. 2003/7-8/9). Do istoty przywłaszczenia należy osiągnięcie celu w postaci uczynienia cudzej rzeczy swoją własnością przez jej zatrzymanie lub rozporządzenie nią. W zamiarze tym nie mieści się więc jedynie czasowe uniemożliwienie dysponowania rzeczą przez jej właściciela. Skutek przywłaszczenia, objęty zamiarem bezpośrednim stanowi utrata rzeczy przez osobę uprawnioną wobec czego szkoda powstała w majątku tej osoby ma w zamierzeniu przywłaszczającego nieodwracalny charakter. Opisany zamiar odróżnia się od zamiaru sprawcy, który jedynie samowolnie używa cudzej rzeczy w rozumieniu art. 127 § 1 KW, czy art. 289 KK (wyrok SN z 23 listopada 2006 r., II KK 186/06, OSNKW Z 2006 R., Nr 1, poz.. 247). Zamiar przywłaszczenia rzeczy powierzonej realizujący się w rozporządzeniu przez sprawcę tą rzeczą jak własną (animus rem sibi habendi) nie obejmuje nieuprawnionego (niezgodnego z wolą powierzającego) wykorzystywania jej, nawet w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, o ile nie towarzyszy mu cel definitywnego włączenia tej rzeczy do majątku sprawcy (wyrok SN z 6 maja 2004 r., V KK 316/03, OSNKW z 2004 r. Nr 7-8, poz. 70, wyrok SA w Lublinie z 6 października 1998 r., II AKA 108/98, OSA z 1998 r. Nr 2, poz. 10, wyrok SA w Katowicach z 6 maja 2011 r., II AKA 104/11, OSA z 2011 r. Nr 3, poz. 13).
Przywłaszczenie przedmiotu leasingu
Bezprawne rozporządzenie cudzym mieniem stanowi przywłaszczenie karalne na podstawie art. 284 KK tylko wówczas, gdy wskazuje na zamiar pozbawienia osoby uprawnionej własności tego mienia, w szczególności na zamiar uczynienia z cudzej rzeczy swojej własności. Świadome zaprzeczenie przez sprawcę wobec właściciela, że rzecz posiada, jak też odmowa zwrotu rzeczy, może być przywłaszczeniem, jeśli towarzyszy temu zamiar zatrzymania rzeczy w swoim majątku. Przywłaszczenie jest przestępstwem kierunkowym – popełnione jest w celu włączenia cudzego mienia ruchomego posiadanego przez sprawcę do jego majątku lub w celu postępowania z nim jak własnym. Skutek w postaci utraty przez właściciela rzeczy powstaje z chwilą rozporządzenia rzeczą przez sprawcę z wyłączeniem osoby upoważnionej, a więc gdy wola rozporządzenia rzeczą zostaje uzewnętrzniona poprzez zachowanie sprawcy.
Odmowa zwrotu przedmiotu leasingu
Jakkolwiek zgodzić się trzeba co do tego, że odmowa zwrotu cudzej rzeczy może dowodzić zamiaru przywłaszczenia, to jednak ocena, czy doszło do przywłaszczenia takiej rzeczy musi być dokonywana każdorazowo na tle nieschematycznych okoliczności każdej sprawy. Prawidłowość rozwiązania umowy leasingu w trybie natychmiastowym warunkuje możliwość domagania się przez leasingodawcę zwrotu przedmiotu leasingu, a to jest istotne dla oceny wystąpienia po stronie oskarżonego – leasingobiorcy zamiaru przywłaszczenia (art. 284 § 2 KK).
Nie jest jednym ze znamion przestępstwa z art. 284 § 2 KK definitywne włączenie mienia do majątku sprawcy i tym samym zwiększenia majątku sprawcy o wartość przedmiotowej rzeczy, gdyż w pewnych sytuacjach przy przywłaszczeniu nie dochodzi do powiększenia stanu majątkowego sprawcy poprzez włączenie do niego przywłaszczonej rzeczy. Ma to miejsce np. w wypadku zniszczenia rzeczy, darowania jej innej osobie lub w inny sposób wyzbycia się jej. Konstytutywne znaczenie dla przywłaszczenia ma pierwsza czynność dokonana przez sprawcę, w której przejawia się jego stosunek do rzeczy, wyrażający się w postępowaniu z tą rzeczą jak właściciel.
Na tle regulacji zawartych w art. 204 KK z 1969 r. doktryna wypowiadała się jednoznacznie – przywłaszczenie może przybrać najrozmaitsze postacie zachowania się, aby tylko były one wyrazem zerwania przez sprawcę więzi łączącej cudzą rzecz ruchomą z jej właścicielem lub dotychczasowym posiadaczem i włączenia tego mienia do majątku sprawcy lub w inny sposób traktowania mienia jako swej własności (W. Świda. Prawo karne. Warszawa 1978, s. 570).
Jakkolwiek zgodzić się trzeba co do tego, że odmowa zwrotu cudzej rzeczy (np. maszyn wydanych w ramach leasingu, jak i zapłacenia za nie – zob. wyrok S. Apel. w Krakowie z dnia 30.09.1998 r., II AKa 190/98, KZS 1998/10/27) może dowodzić zamiaru przywłaszczenia, to jednak ocena, czy doszło do przywłaszczenia rzeczy musi być dokonywana każdorazowo na tle nieschematycznych przecież okoliczności każdej sprawy. Odmowy takiej nie wolno domniemywać.
Brak przywłaszczenia leasingu
Jako przywłaszczenie mienia nie może być traktowane oddanie przedmiotów leasingu w podnajem, nawet gdy zakaz taki wynika z umowy, jeśli nie towarzyszy temu zamiar tzw. animus rem sibi habendi. Postąpienie w taki sposób, przy jednoczesnym wywiązywaniu się z innych postanowień umownych, w tym przede wszystkim płacenie rat leasingowych, nie daje podstaw do przyjęcia, iż doszło do wyczerpania znamion występku z art. 284 § 2 KK. Sprzeczne z umową podnajmowanie leasingowanych urządzeń może skutkować podjęciem przez leasigodawcę stosownych działań, ale na gruncie prawa cywilnego.
Odmowa wydania przez oskarżonego pojazdów użytkowanych (posiadanych) na podstawie umów leasingu nie jest wystarczającą przesłanką do stwierdzenia, że dokonał on przywłaszczenia tych pojazdów, gdyż bezprawne zatrzymanie, władanie czy korzystanie z cudzej rzeczy, nie wypełnia znamion przywłaszczenia. Do powyższego dodać można i to, że o zrealizowaniu znamion przywłaszczenia nie może stanowić również fakt niewywiązania się leasingobiorcy z postanowień zawartej umowy leasingu, skutkujący wypowiedzeniem takiej umowy. Kwestie te były wielokrotnie podnoszone w wypowiedziach komentatorskich do art. 284 § 1 i 2 KK oraz w orzecznictwie, w którym podkreślano, że dla przyjęcia realizacji znamion przestępstwa przywłaszczenia od strony podmiotowej konieczne jest wykazanie, że oprócz obiektywnego rozporządzenia cudzą rzeczą przez sprawcę, jego działaniu towarzyszył zamiar tzw. animus rem sibi habendi, tj. zamiar zatrzymania rzeczy dla siebie albo dla innej osoby, bez żadnego ku temu tytułu (por. wyrok SN z 24.04.2007 r., IV KK 31/07. Zob. także: postanowienie SN z 15.11.2002 r., IV KKN 380/99; wyrok SN z 11.03.2003 r., V KK 212/02, Prok.iPr. – wkładka 2003, Nr 7-8, poz. 8; wyrok SN z dnia 3.10.2005 r., V KK 15/05).
Kontynuując trzeba też zauważyć, iż o zrealizowaniu znamion przywłaszczenia nie może stanowić tylko fakt niewywiązania się leasingobiorcy z postanowień zawartej umowy leasingu, w tym zaprzestanie płacenia rat leasingowych. Może to natomiast skutkować rozwiązaniem umowy.
Z drugiej jednakże strony nie jest tak, że sama deklaracja posiadacza cudzej rzeczy, którą bezprawnie zatrzymuje i użytkuje bez zgody właściciela, że za rzecz tę zapłaci, pozwala w każdym przypadku odrzucić zamiar przywłaszczenia. Obowiązek zwrotu bezprawnie zabranej lub przywłaszczonej rzeczy ciąży na każdym sprawcy przestępstwa kradzież lub przywłaszczenia i gotowość wykonania tego obowiązku nie wyklucza przestępstwa.
Przykład z spraw sądowych
- Oskarżeni bezprawnie zatrzymując powierzone im przedmioty leasingu, utrudniając czynności windykatorom, negując posiadanie przedmiotów stanowiących własność leasingodawcy, utrudniając dostęp do maszyn i urządzeń, a następnie fałszywie twierdząc, że nie posiadają przedmiotów stanowiących własność podmiotu pokrzywdzonego uzewnętrznili cel swojego działania jakim była wola zerwania więzi łączącej właściciela z przedmiotowymi maszynami i włączenia go do swojego majątku. Tym samym zamanifestowali swój zamiar ich przywłaszczenia. O zamiarze przywłaszczenia może świadczyć zarówno odmowa zwrotu cudzej rzeczy, jak i zaprzeczenie jej posiadania, sprzedaż, czy też darowanie innej osobie, w których to zachowaniach przejawia się zamiar zatrzymania rzeczy na własność.
- Postawa oskarżonego jasno wskazuje, że postąpił z przedmiotami leasingu jak właściciel, skoro nie oddał ich leasingodawcom, pomimo pisemnego wezwania i w dalszym ciągu postępuje z nimi w sposób nieuprawniony (wbrew woli właściciela), nie zwracając jej i uniemożliwiając odbiór rzeczy oraz odmawia wyjawienia położenia zatajając jej miejsce położenia, stąd zamiar bezpośredni popełnienia przestępstwa sprzeniewierzenia z art. 284 § 2 KK został niewątpliwie wykazany.
- Uniemożliwienie właścicielowi zbycia swojej rzeczy m.in. poprzez nieujawnianie miejsca ich położenia, mimo niejednokrotnego wzywania do wydania rzeczy, mimo podjętych przez właściciela działań windykacyjnych, wprowadzenie w błąd windykatora co do swojej tożsamości oraz co do miejsca położenia rzeczy to elementy podjętych działań, w oparciu o które można wnioskować o zamiarze sprawcy określonym w art. 284 § 2 KK.
- Jest rzeczą charakterystyczną, że do tego momentu, pomimo ewidentnego niewywiązywania się przez oskarżonego z warunków umowy, w jego postępowaniu nie było zamiaru pokrzywdzenia właściciela użytkowanych samochodów. W każdym przypadku pertraktacji ze spółką (…), (…) oskarżony występował z pozycji użytkownika nie swoich samochodów, nigdy zaś decydenta, który kwestionowałby prawo własności spółki do samochodów oraz wyłączne prawo do decydowania o ich dalszym przeznaczeniu. Wnioski oskarżonego nie zawierały żadnych roszczeń, oskarżony nie stawiał spółce żadnych warunków, a chodziło mu wyłącznie złagodzenie postanowień umowy.
- Jak sam wskazywał przyczyną tego były problemy finansowe. Mimo jednak ich wystąpienia mógł zwrócić się do leasingodawców z wnioskiem o aneksowanie umów, przez przesunięcie terminów spłat kolejnych rat. Oskarżony jednak już na tym etapie traktował przedmioty umów jak swoją własność i pomimo ewidentnego niewywiązywania się z warunków umów, nie miał zamiaru ani renegocjacji ich, ani zwrotu przedmiotów leasingu, przyjął postawę, iż to on dyktuje warunki, kiedy i w jakich okolicznościach rozliczy się z kontraktów, zupełnie ignorując kontrahentów będących przecież właścicielami użytkowanych pojazdów. Widoczny jest zatem w jego postępowaniu zamiar pokrzywdzenia właścicieli użytkowanych samochodów.
- Niewątpliwie oskarżony naruszył warunki umowy leasingu nie zwracając niezwłocznie po wypowiedzeniu tychże umów maszyn, co uzasadniało rozstrzygnięcie sporu na płaszczyźnie cywilno-prawnej, jednak nie sposób niewątpliwie mówić tu o zamiarze ich przywłaszczenia w rozumieniu normy wyrażonej w przepisie art. 284 § 2 KK. Warunkiem przypisania sprawcy odpowiedzialności karnej za występek przywłaszczenia, czy też jego kwalifikowanej formy, jaką jest sprzeniewierzenie rzeczy ruchomej jest to, by szkoda wynikająca z zachowania sprawcy powstała w majątku właściciela, w zamierzeniu przywłaszczającego miała nieodwracalny charakter.
- Przy założeniu, że oskarżony nie ukrywał w okresie objętym zarzutem urządzeń w postaci centrum obróbczego i sprężarki śrubowej Tasman, był w ich posiadaniu i korzystał z nich w jednym miejscu, znanym pokrzywdzonemu, w prowadzonej działalności gospodarczej, dążąc w legalny sposób do nabycia ich własności, co umożliwiło zabezpieczenie tych rzeczy, brak jest podstaw do uznania, że swoim działaniem zmierzał do powstania w mieniu finansującego szkody nieodwracalnym charakterze, co trafnie uznane zostało jako sprzeciwiające się przypisaniu odpowiedzialności z art. 284 § 2 KK.
- Niewątpliwie w krytycznym czasie pokrzywdzony nie utracił własności tokarki Mastrun leasingowanej oskarżonemu, skoro nie spłacono za nią w całości należności wynikającej z umowy, a oskarżony podejmując decyzję o jej sprzedaży, bądź zezłomowaniu, jeśli uczynił to samowolnie, postąpił z rzeczą tą tak jak właściciel, przeznaczając ja w sposób nieuprawniony na inny cel, niż zwrot właścicielowi i powodując szkodę w jego majątku mającą nieodwracalny charakter, co w konkretnym wypadku sugerować może przyjęcie odpowiedzialności wynikającej z art. 284 § 2 KK.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.