Wniosek o ściganie przestępstwa stanowi wyraz woli uprawnionego podmiotu i wywiera skutki prawne niezwłocznie po jego złożeniu. Wniosek powinien stanowić jednoznaczny wyraz woli ścigania. Wniosek nie musi zawierać imiennego wskazania sprawców. Przy przestępstwach bezwzględnie wnioskowych, wola pokrzywdzonego ograniczona jest wszak do żądania ścigania sprawców czynu, a nie do tego, które z osób współdziałających w popełnieniu czynu mogą być ścigane. Po złożeniu wniosku, ściganie prowadzone jest już bowiem z urzędu. Pokrzywdzony może jedynie wyłączyć spod ścigania osoby najbliższe, gdyby w toku postępowania okazało się, że wśród sprawców czynu jest osoba dla niego najbliższa.
Wniosek może być złożony na każdym etapie procesu. Brak wniosku o ściganie wyklucza dopuszczalność wszczęcia postępowania, natomiast postępowanie wszczęte pomimo braku wniosku podlega umorzeniu. Przyjmuje się, że jeżeli postępowanie było prowadzone przy braku wniosku, to jego późniejsze złożenie konwaliduje nieprawidłową sytuację.
Brak wniosku stanowi bezwzględną przyczynę odwoławczą powodującą uchylenie wyroku, niezależnie od granic zaskarżenia i podniesionych zarzutów. Nie zmienia tego przyjęcie kumulatywnej kwalifikacji prawnej czynu, będącej następstwem uznania, że czyn sprawcy wyczerpuje jednocześnie znamiona przestępstwa ściganego z urzędu oraz na wniosek, a ten wniosek nie został złożony. Ściganie przestępstwa wnioskowego nie jest bowiem uzależnione od złożenia wniosku przez wszystkie uprawnione osoby. Uprawnienie do złożenia wniosku jest samodzielnym, osobistym prawem pokrzywdzonego
Osobę uprawnioną należy pouczyć o przysługujących jej uprawnieniach, a zatem o możliwości złożenia wniosku oraz o konsekwencjach jego złożenia i niezłożenia. W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że pouczenie powinno objąć informację o prawie złożenia wniosku, konsekwencjach jego złożenia oraz możliwości jego cofnięcia. Brak pouczenia nie może wywołać ujemnych skutków procesowych dla niepouczonego. Brak pouczenia może spowodować sytuację, w której uprawniony nie ma podstawowej wiedzy na temat trybu ścigania, a w takiej sytuacji nie sposób przyjąć, że u podstaw wniosku o ściganie legła swobodnie podjęta decyzja; wniosek o ściganie bowiem tylko wówczas wywołuje skutki wskazane w ustawie, gdy jego złożeniu towarzyszy rzeczywista wola ścigania sprawcy, uzewnętrzniona swobodnie podjętą decyzją
Wniosek może być cofnięty do chwili rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Oznacza to, że jeśli odczytany został na pierwszej rozprawie akt oskarżenia, późniejsze cofnięcie wniosku o ściganie nie wywoła żadnego skutku procesowego. Natomiast, gdy na pierwszym terminie rozprawy nie nastąpiło otwarcie przewodu sądowego, to cofniecie wniosku jest możliwe na kolejnym terminie rozprawy, do czasu odczytania aktu oskarżenia. Aby cofnięcie wniosku o ściganie było skuteczne, organ procesowy musi wyrazić na to zgodę. Do chwili wniesienia do sądu aktu oskarżenia lub złożenia wniosku o warunkowe umorzenie postępowania zgodę taką może wyrazić prokurator, na dalszym etapie – sąd właściwy do rozpoznania sprawy.
W Kodeksie karnym przewidziano następujące przestępstwa bezwzględnie wnioskowe:
1) nieumyślne narażenie człowieka na niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu (art. 160 § 5 w zw. z art. 160 § 3 KK), ścigane na wniosek pokrzywdzonego,
2) bezpośrednie narażenie na zarażenie wirusem HIV albo inną chorobą weneryczną lub zakaźną, ciężką chorobą nieuleczalną lub realnie zagrażającą życiu (art. 161 § 3 w zw. z art. 161 § 1 i 2 KK), ścigane na wniosek pokrzywdzonego,
3) groźba karalna (art. 190 § 2 w zw. z art. 190 § 1 KK), ścigana na wniosek pokrzywdzonego,
4) utrwalanie wizerunku nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej, przy użyciu wobec niej przemocy, groźby karalnej lub podstępu albo rozpowszechnianie wizerunku nagiej osoby lub osoby w trakcie czynności seksualnej, bez jej zgody (art. 191a § 1 KK), ścigane na wniosek pokrzywdzonego,
5) wykonanie zabiegu leczniczego bez zgody pacjenta (art. 192 § 2 w zw. z art. 192 § 1 KK), ścigane na wniosek pokrzywdzonego,
6) zgwałcenie (art. 205 w zw. z art. 197 KK), ścigane na wniosek pokrzywdzonego. Kwestia utrzymania wnioskowego trybu ścigania w stosunku do przestępstwa zgwałcenia budzi w doktrynie spory. E. Zielińska (Wnioskowy tryb ścigania w przypadku przestępstwa zgwałcenia, s. 345) mimo świadomości, iż postępowanie karne w sprawie o przestępstwo zgwałcenia łączyć się może z ryzykiem wtórnego pokrzywdzenia ofiary, jest zdania, iż taki traumatyzujący skutek wiązany być powinien także z innymi poważnymi przestępstwami, mimo to ściganymi z urzędu. Jej zdaniem brak jest wystarczająco racjonalnych i przekonywających powodów utrzymania istniejącego trybu ścigania. Z kolei K. Dudka (W sprawie zasadności propozycji zmiany trybu, s. 337) przekonuje na rzecz pozostawienia ścigania przestępstwa zgwałcenia w trybie wnioskowym, bowiem przemawiają za tym – i pogląd ten należy podzielić – co najmniej dwa argumenty. Pierwszy wywodzi się z prawa do prywatności (wolność seksualna jest jego istotnym elementem), które zgodnie z przepisem art. 8 ust. 1 EKPC chronione być musi przed nadmierną i nieuzasadnioną ingerencją władzy publicznej w życie prywatne jednostki, drugi zaś to wyraźnie widoczny relatywizm w ocenie zachowania sprawcy, dokonywanej przez samego pokrzywdzonego,
7) doprowadzenie innej osoby do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej, albo do wykonania takiej czynności poprzez wykorzystanie bezradności innej osoby lub brak zdolności tej osoby do rozpoznania znaczenia czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, pod warunkiem jednak, że stan ofiary nie jest wynikiem trwałych zaburzeń psychicznych (art. 205 w zw. z art. 198 KK), ścigane na wniosek pokrzywdzonego,
8) doprowadzenie innej osoby do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej, albo do wykonania takiej czynności, przez nadużycie zależności lub wykorzystanie krytycznego położenia (art. 205 w zw. z art. 199 KK), ścigane na wniosek pokrzywdzonego,
9) uchylanie się od ciążącego na sprawcy z mocy ustawy lub orzeczenia sądowego obowiązku opieki przez niełożenie na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby i przez to narażenie jej na niemożność zaspokojenia podstawowych potrzeb życiowych (art. 209 § 2 w zw. z art. 209 § 1 KK), chyba że pokrzywdzonemu przyznano świadczenia rodzinne albo świadczenia pieniężne wypłacane w przypadku bezskuteczności egzekucji alimentów (art. 209 § 3 KK), ścigane na wniosek pokrzywdzonego, organu opieki społecznej lub organu podejmującego działania wobec dłużnika alimentacyjnego,
10) ujawnienie lub wykorzystanie wbrew przepisom ustawy informacji, z którą sprawca zapoznał się w związku z pełnioną funkcją, wykonywaną pracą, działalnością publiczną, społeczną, gospodarczą lub naukową (art. 266 § 3 w zw. z art. 266 § 1 KK), ścigane na wniosek pokrzywdzonego,
11) uzyskanie bez uprawnienia informacji nieprzeznaczonej dla sprawcy w określony sposób, zakładanie urządzeń podsłuchowych lub innych podobnych urządzeń w celu uzyskania informacji, do której sprawca nie jest uprawniony oraz ujawnienie tak uzyskanej informacji innej osobie (art. 267 § 4 w zw. z art. 267 § 1–3 KK), ścigane na wniosek pokrzywdzonego,
12) niszczenie wbrew uprawnieniom istotnej informacji, jej uszkadzanie, usuwanie lub zmienianie, albo w inny sposób udaremnianie lub znaczne utrudnianie osobie uprawnionej zapoznania się z nią (art. 268 § 4 w zw. art. 268 § 1–3 KK), ścigane na wniosek pokrzywdzonego,
13) niszczenie wbrew uprawnieniu, uszkadzanie, usuwanie, zmienianie lub utrudnianie dostępu do danych informatycznych albo w istotnym stopniu zakłócanie lub uniemożliwianie automatycznego przetwarzania, gromadzenia lub przekazywania takich danych (art. 268a § 1 i 2 KK w zw. art. 268a § 3 KK), ścigane na wniosek pokrzywdzonego,
14) niszczenie, uszkadzanie lub czynienie niezdatną do użytku rzeczy cudzej (art. 288 § 4 w zw. z art. 288 § 1–2 KK),
15) udaremnianie lub uszczuplanie zaspokojenia wierzyciela, chyba że pokrzywdzonym jest Skarb Państwa (art. 300 § 4 w zw. z art. 300 § 1 KK), ścigane na wniosek pokrzywdzonego,
16) wyrządzenie szkody innej osobie przez nieprowadzenie dokumentacji działalności gospodarczej, albo prowadzenie jej w sposób nierzetelny lub niezgodny z prawdą, ścigane na wniosek pokrzywdzonego, chyba że pokrzywdzonym jest Skarb Państwa (art. 303 § 4 w zw. z art. 303 § 1–3 KK),
17) udaremnianie lub utrudnianie przetargu publicznego albo rozpowszechnianie lub przemilczanie w związku z przetargiem publicznym istotnych okoliczności mających znaczenie dla zawarcia umowy będącej przedmiotem przetargu, chyba że pokrzywdzonym jest Skarb Państwa (art. 305 § 3 w zw. z art. 305 § 1–2 KK), ścigane na wniosek pokrzywdzonego,
W Kodeksie karnym przewidziano następujące przestępstwa względnie wnioskowe:
1) tzw. średnie uszkodzenie ciała (naruszenie czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia na okres dłuższy niż 7 dni), jeśli sprawca działa umyślnie (art. 157 § 5 w zw. z art. 157 § 1 i 3 KK), a pokrzywdzonym jest osoba najbliższa (por. art. 115 § 11),
2) spowodowanie wypadku ze skutkiem w postaci uszkodzenia ciała, o którym mowa w art. 157 § 1 KK, jeśli pokrzywdzonym jest wyłącznie osoba najbliższa (art. 177 § 3 w zw. z art. 177 § 1 KK), zob. R. A. Stefański, Wnioskowy tryb ścigania, s. 28,
3) kradzież, dokonana na szkodę osoby najbliższej (art. 278 § 4 w zw. z art. 278 § 1–3 i 5 KK),
4) kradzież z włamaniem popełniona na szkodę osoby najbliższej (art. 279 § 2 w zw. z art. 279 § 1 KK),
5) wyrąb drzewa w lesie, jeśli następuje na szkodę osoby najbliższej (art. 278 § 4 w zw. z art. 290 § 1 KK),
6) przywłaszczenie popełnione na szkodę osoby najbliższej (art. 284 § 4 w zw. z art. 284 § 1–3 KK),
7) uruchomienie na rachunek osoby najbliższej impulsów telefonicznych (art. 285 § 2 w zw. z art. 285 § 1 KK),
8) oszustwo na szkodę osoby najbliższej (art. 286 § 4 w zw. z art. 286 § 1–3 KK),
9) oszustwo komputerowe na szkodę osoby najbliższej (art. 287 § 3 w zw. z art. 287 § 1–2 KK),
10) zabór pojazdu w celu krótkotrwałego użycia, także z włamaniem lub z użyciem przemocy, lub groźby natychmiastowego jej użycia, albo z doprowadzeniem człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności, jeśli następuje na szkodę osoby najbliższej (art. 289 § 5 w zw. z art. 289 § 1–3 KK).
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji. Prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
