Twoja sprawa z zakresu prawa karnego jest już wystarczająco stresująca. Nie powinieneś rozbijać banku tylko po to, aby upewnić się, że jesteś chroniony

Warunkowe umorzenie sprawy i postępowania karnego wobec oskarżonego

Z przepisu art. 66 KK jasno wynika, że instytucję warunkowego umorzenia postępowania można zastosować tylko wówczas gdy kumulatywnie zostaną spełnione następujące warunki:

– wina sprawcy i społeczna szkodliwość przypisanego czynu nie są znaczne,

– okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości,

– sprawca nie był karany za przestępstwo umyślne,

– istnieje pozytywna prognoza co do jego osoby uzasadniająca przypuszczenie, że nie popełni już przestępstwa,

– przypisany czyn zagrożony jest karą nieprzekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

Pamiętać przede wszystkim należy, że instytucja warunkowego umorzenia postępowania z założenia ma na celu przyczynienie się do likwidacji konfliktu wywołanego przestępstwem i znajdować zastosowanie tam, gdzie nie ma potrzeby, ze względu na cele kary, jej wymierzania i doprowadzania do wyroku skazującego. Ma zastosowanie do drobnej przestępczości, gdy górna granica zagrożenia karą nie przekracza 5 lat pozbawienia wolności.

Niekaralność za przestępstwo umyślne

Wymóg niekaralności za przestępstwo umyślne ma bowiem charakter bezwzględny, a karalność taka zawsze wyklucza możliwość orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania. W orzecznictwie Sądu Najwyższego podkreśla się, że przesłanka „niekaralności za przestępstwo umyślne” wymieniona w art. 66 § 1 KK, dotyczy prawomocnych skazań, które miały miejsce do dnia orzekania w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania. Za takim jej rozumieniem przemawia ulokowanie tej przesłanki wśród tych, które są związane z osobą sprawcy oraz bezpośrednie powiązanie z pozytywną prognozą kryminologiczną co do niego. Zatem tylko sprawca, co do którego sąd nabierze przekonania, że rozpoznawany czyn był odosobnionym incydentem w jego życiu i można realnie zakładać, iż w przyszłości będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni przestępstwa, może skorzystać z dobrodziejstwa takiego umorzenia. Prognoza ta zaś jest określana w czasie podejmowania decyzji w przedmiocie stosowania instytucji z art. 66 KK i z perspektywy wiedzy posiadanej przez sąd w tym dniu (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 października 2010 r., sygn. akt II KK 141/10, OSNKW 2010, z. 11, poz. 102).

Z omawianego warunku nie spełniają osoby karane już uprzednio za jakiekolwiek przestępstwo umyślne i to bez względu na jego podobieństwo do obecnie zarzuconego czynu oraz rodzaj wcześniej wymierzonej kary. Niekaralność sprawcy za przestępstwo umyślne, jak trafnie podnosi się w doktrynie, jest bowiem istotnym czynnikiem prognostycznym dla oceny, czy tenże sprawca, pomimo umorzenia postępowania, będzie przestrzegał porządku prawnego, a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa (vide A.Zoll (red.), Kodeks karny. Część ogólna. Komentarz, t. I, Kraków 2007, s. 834; Z. Sienkiewicz (w:) M. Bojarski, J. Giezek, Z. Sienkiewicz, Prawo karne materialne. Część ogólna i szczególna, Warszawa 2010, s. 347). Nadto racjonalny ustawodawca nie bez powodu ograniczył tę przesłankę do karalności za przestępstwo umyślne, które – co do zasady – cechuje większy stopień nasilenia złej woli, niż występek nieumyślny. Uznał bowiem, że właśnie sprawca karany za przestępstwo umyślne nie zasługuje na owo dobrodziejstwo probacyjne dlatego, gdyż nie daje gwarancji przestrzegania obowiązującego porządku prawnego. Warunkiem stosowania instytucji warunkowego umorzenia postępowania jest zatem brak potrzeby oddziaływania w kierunku zmiany postawy sprawcy, a więc postawy takiej osoby muszą być – z punktu widzenia przyjętego przez porządek prawny systemu aksjologicznego – pozytywne.

O spełnieniu określonego w art. 66 § 1 KK warunku niekaralności za przestępstwo umyślne, nie decyduje zatem ograniczony stan wiedzy sądu w dacie orzekania w przedmiocie warunkowego umorzenia postępowania (wynikający z: braku bieżącej informacji o wyroku skazującym i jego prawomocności np. z Krajowego Rejestru Karnego lub innego uchybienia sądu, bądź też przypadku, względnie nawet – wprowadzenia organu procesowego w błąd), tylko obiektywnie istniejąca rzeczywistość (stwierdzona choćby po wydaniu orzeczenia), charakteryzująca sytuację prawną osoby sprawcy.

Warunkowe umorzenie a wina

Warunkowe umorzenie postępowania oznacza obalenie domniemania niewinności, gdyż stanowi rozstrzygnięcie o kwestii odpowiedzialności karnej, w następstwie której sąd ustala, że sprawca dopuścił się przestępstwa, którego popełnienie mu zarzucono, a decyzja w tym przedmiocie powoduje obciążenie sprawcy negatywnymi konsekwencjami wynikającymi z konieczności wywiązania się z nałożonych na niego obowiązków. Warunkowe umorzenie postępowania karnego możliwe jest wówczas, gdy wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne. Obydwie te przesłanki muszą być ustalone odrębnie, w sposób niezależny od siebie. Kodeks karny wymaga, aby zarówno wina sprawcy nie była znaczna, jak i stopień społecznej szkodliwości był oceniany jako taki, który nie jest znaczny.

Fakt warunkowego umorzenia postępowania, jakkolwiek nie jest wiążący, to wskazuje na winę osoby wobec, której postępowanie warunkowo umorzono, bowiem takie rozstrzygnięcie może zapaść tylko wtedy, gdy wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, a okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości (art. 66 § 1 KK). Samodzielne ustalenia sądu w sprawie cywilnej są wystarczające dla przyjęcia bezprawności działania strony pozwanej.

Warunkowe umorzenie a brak przyznania się do przestępstwa

Należy także zaakcentować, że nie jest przesłanką stosowania warunkowego umorzenia samo przyznanie się oskarżonego do winy. Sąd może bowiem, mimo nieprzyznania się oskarżonego, warunkowo umorzyć postępowanie, jeżeli oceni, że okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości, jak również może skierować sprawę na rozprawę w celu wyjaśnienia nasuwających się wątpliwości, gdy uzna, że mimo przyznania się oskarżonego takie wątpliwości jednak istnieją (por.: wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 lutego 2005 r., V KK 435/04; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 2003 r., V KK 301/03, OSNKW 2004, z. 1, poz. 9).

Okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości

Dopuszczalność warunkowego umorzenia postępowania została uzależniona od tego, czy okoliczności popełnienia czynu nie budzą wątpliwości. Ustalając tę przesłankę, sąd musi być przekonany, że nie budzi wątpliwości zarówno sam fakt popełnienia przestępstwa, jak i to, że dopuściła się go osoba, wobec której następuje warunkowe umorzenie postępowania karnego. Brak wątpliwości co do okoliczności popełnienia czynu nie oznacza, że warunkiem zastosowania instytucji warunkowego umorzenia postępowania jest przyznanie się oskarżonego do winy (wyrok SN z dnia 11 lipca 1985 r., RNw 17/85, OSNKW 1986, nr 3-4, poz. 18, Piotr Hofmański Komentarz do art. 66 KK Komentarz, Lex).

Skoro jedną z przesłanek warunkowego umorzenia postępowania jest wymóg, aby okoliczności popełnienia czynu nie budziły wątpliwości, sąd na podstawie zebranego materiału dowodowego musi dojść nie tylko do wniosku, że sam fakt popełnienia przestępstwa nie budzi wątpliwości, a zatem istnieją wystarczające podstawy, aby oskarżonemu przypisać popełnienie tego czynu, lecz także powinien wyjaśnić elementy przedmiotowe i podmiotowe tego czynu rzutujące na ocenę zarówno stopnia jego społecznej szkodliwości, jak i stopnia zawinienia oskarżonego.

Stopień społecznej szkodliwości czynu

Zgodnie z treścią art. 115 § 2 KK dla ustalenia stopnia społecznej szkodliwości czynu niezbędne jest zbadanie zarówno strony przedmiotowej czynu (rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, waga naruszonych przez sprawcę obowiązków), jak i jego podmiotowej strony (motywacja sprawcy, postać zamiaru). Kompleksowa ocena wszystkich tych elementów winna doprowadzić do ustalenia, że stopień społecznej szkodliwości czynu „nie jest znaczny”, a zatem ów stopień jest wyższy od „znikomego” i swoim zakresem może obejmować zarówno przypadki „nieznacznego”, jak i „średniego” stopnia społecznej szkodliwości.

Trzeba też zwrócić uwagę, że na stopień społecznej szkodliwości przestępstwa nie mają wpływu właściwości i warunki osobiste sprawcy, środowiskowa opinia o nim, dotychczasowy tryb jego życia, przyznanie się sprawcy do winy, dobrowolne naprawienie przez sprawcę szkody wyrządzonej przestępstwem, wyrażona przez niego skrucha, czy też ewentualne pogodzenie się z pokrzywdzonym. Są to bowiem okoliczności mające znaczenie dla ustalenia podstaw prognozy kryminologicznej.

Aby możliwe było warunkowe umorzenie postępowania, niezależnie od stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd powinien ustalić również stopień zawinienia, który to stopień także nie może być znaczny. Wyznaczenie stopnia zawinienia wymaga ustalenia najpierw wszystkich przesłanek przypisania winy, takich jak dojrzałość sprawcy i jego poczytalność, z zakresu rozpoznawalności bezprawności czynu oraz braku anormalnej sytuacji motywacyjnej występującej w nasileniu uniemożliwiającym wymaganie od sprawcy dania posłuchu normie prawnej. Należy też podkreślić, że na stopień zawinienia wpływa stopień społecznej szkodliwości czynu, ale tylko do granic możliwości przewidywania konsekwencji swojego zachowania. Dla stosowania warunkowego umorzenia postępowania na mocy art. 66 § 1 KK warunek braku znacznego stopnia winy musi występować kumulatywnie z brakiem znacznego stopnia społecznej szkodliwości przestępstwa.

Reasumując, należy stwierdzić, że dla podjęcia przez sąd prawidłowej decyzji w zakresie warunkowego umorzenia postępowania stan faktyczny sprawy nie może budzić żadnych wątpliwości w świetle zebranego materiału dowodowego i dokonanej przez sąd jego oceny. To właśnie na podstawie tych dowodów sąd ustala sprawstwo oskarżonego, stopień jego zawinienia i społecznej szkodliwości czynu, a więc okoliczności, które implikują inną przesłankę warunkowego umorzenia postępowania, a mianowicie wymóg, by okoliczności popełnienia czynu nie budziły wątpliwości.

Okres próby, dozór i obowiązki

Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd nakłada na sprawcę obowiązek naprawienia szkody w całości albo w części, a w miarę możliwości również obowiązek zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, albo zamiast tych obowiązków orzeka nawiązkę.

Podjęcie, wznowienie postępowania warunkowo umorzonego

Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany. Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca w okresie próby rażąco narusza porządek prawny, w szczególności gdy popełnił inne niż określone wyżej przestępstwo, jeżeli uchyla się od dozoru, wykonania nałożonego obowiązku lub orzeczonego środka karnego, środka kompensacyjnego lub przepadku albo nie wykonuje zawartej z pokrzywdzonym ugody. Sąd podejmuje postępowanie karne, jeżeli okoliczności, o których mowa wyżej, zaistnieją po udzieleniu sprawcy pisemnego upomnienia przez sądowego kuratora zawodowego, chyba że przemawiają przeciwko temu szczególne względy. Sąd może podjąć postępowanie karne, jeżeli sprawca po wydaniu orzeczenia o warunkowym umorzeniu postępowania, lecz przed jego uprawomocnieniem się, rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności gdy w tym czasie popełnił przestępstwo. Warunkowo umorzonego postępowania nie można podjąć później niż w ciągu 6 miesięcy od zakończenia okresu próby. O podjęciu postępowania warunkowo umorzonego sąd orzeka na wniosek oskarżyciela, pokrzywdzonego lub sądowego kuratora zawodowego albo z urzędu. W kwestii podjęcia postępowania warunkowo umorzonego orzeka sąd pierwszej instancji właściwy do rozpoznania sprawy. W posiedzeniu ma prawo wziąć udział prokurator, oskarżony i jego obrońca oraz pokrzywdzony i jego pełnomocnik. Na postanowienie o pozostawieniu wniosku bez rozpoznania oraz w kwestii podjęcia postępowania przysługuje zażalenie. O podjęciu postępowania warunkowo umorzonego należy powiadomić poręczającego. W razie podjęcia postępowania warunkowo umorzonego, sprawa toczy się od nowa na zasadach ogólnych, przed sądem właściwym do jej rozpoznania.

Warunkowe umorzenie postępowania karnego oznacza definitywną rezygnację ze skazania i karania sprawcy określonego przestępstwa, jeżeli ten w oznaczonym okresie próby swoim zachowaniem, nie dał powodów do podjęcia przeciwko niemu postępowania karnego.

Warunkowe umorzenie a sprawa cywilna

Stosownie do brzmienia art. 11 KPC w postępowaniu cywilnym nie wiążą wyroki karne warunkowo umarzające postępowanie karne (por. art. 66 § 1 KK i art. 342 § 1 KPK), gdyż nie są to wyroki skazujące. Konieczne są zatem własne ustalenia sądu cywilnego dotyczące ustalenia istnienia przedmiotowych i podmiotowych znamion przestępstwa. Wyrok karny umarzający postępowanie karne nie jest wprawdzie wiążący dla sądu cywilnego, ale nie pozostaje bez znaczenia dla postępowania dowodowego w postępowaniu cywilnym, gdyż podlega rozważeniu na podstawie art. 233 § 1 (zob. wyrok SN z dnia 18 kwietnia 1978 r., IV PR 90/78, uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 22 października 1974 r., III PZP 20/74, OSNCP 1975 r. Nr 2, poz. 17). Należy także przyjąć, że samo tego typu orzeczenie sądu karnego stanowi dokument urzędowy, o jakim mowa w art. 244 § 1 KC, w zakresie elementów sentencji, a w zakresie uzasadnienia – tylko i wyłącznie co do faktów stanowiących konieczną i istotną podstawę tego orzeczenia.

[spacer]

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.

Adwokat Mateusz Ziębaczewski

Mateusz Ziębaczewski to doświadczony adwokat i jedyny w swoim rodzaju specjalista od prawa karnego. Swoją wiedzą i umiejętnościami służy klientom, pomagając im w najbardziej skomplikowanych sprawach karnych. Wybierając nas możesz mieć pewność, że będziemy w pełni oddani Tobie i Twojej sprawie. Z naszą kancelarią współpracują najbardziej znani profesorowie, doktorzy prawa oraz byli ministrowie, gdyż cenią jakość, pewność i bezpieczeństwo jakie oferujemy.

email telefon LinkedIn

Zobacz pozostałe wpisy autora

Kancelaria Prawa Karnego w Poznaniu. Prawo Karne Poznań