Sfałszowanie, przerobienie i podrobienie weksla in blanco

Art. 310 Kodeksu karnego

§ 1. Kto podrabia albo przerabia polski albo obcy pieniądz, polski albo obcy znak pieniężny, który został ustalony jako prawny środek płatniczy, jednak nie został jeszcze wprowadzony do obiegu, inny środek płatniczy albo dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce lub z pieniędzy, innego środka płatniczego albo z takiego dokumentu usuwa oznakę umorzenia, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności.

§ 2. Kto pieniądz, inny środek płatniczy lub znak pieniężny albo dokument określone w § 1 puszcza w obieg albo go w takim celu przyjmuje, przechowuje, przewozi, przenosi, przesyła albo pomaga do jego zbycia lub ukrycia, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 3. W wypadku mniejszej wagi sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

§ 4. Kto czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa określonego w § 1 lub 2, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

Przestępstwem określonym w tym przepisie jest podrabianie lub przerabianie:

 – pieniądza polskiego albo obcego,

 – innego środka płatniczego,

 – dokumentu uprawniającego do otrzymania sumy pieniężnej,

 – dokumentu zawierającego obowiązek wypłaty kapitału,

 – dokumentu zawierającego obowiązek wypłaty odsetek,

 – dokumentu stwierdzającego uczestnictwo w spółce,

 – usunięcia oznaki umorzenia z takiego dokumentu.

Proces interpretacji znamion przepisu art. 310 § 1 KK rozpocząć należy od ustalenia jego rodzajowego przedmiotu ochrony. Wspomniany przepis zamieszczony został w rozdziale XXXVII kodeksu karnego, co wyraża ważną deklaracją ustawodawcy i wskazówkę, że na podstawie art. 310 § 1 KK ochrony udziela się rzetelności obrotu pieniężnego i dokumentom stanowiącym papiery wartościowe. W konsekwencji ustalenia wymaga, czy „weksel niezupełny w chwili wystawienia” (art. 10 ustawy z dnia 28 kwietnia 1936 r. Prawo wekslowe, Dz.U. Nr 37, poz. 282 ze zm.), czyli weksel in blanco, jest papierem wartościowym. Przepisy kodeksu karnego nie definiują pojęcia papieru wartościowego. Także inne gałęzie polskiego prawa nie określają wprost pojęcia papieru wartościowego, a ustalenie i precyzowanie tego pojęcia – na podstawie treści ustaw regulujących problematykę papierów wartościowych – należy do doktryny i orzecznictwa. Przyjąć zatem należy, że dokument jest papierem wartościowym, jeżeli przepis prawa uznaje go za taki. Nie ma przy tym znaczenia, czy konkretny akt prawny nazywa określone postaci dokumentów papierami wartościowymi (por. uchwała składu siedmiu sędziów SN z dnia 30 września 1998 r., I KZP 3/98, OSNKW 1998, z. 9 -10, poz. 41 oraz uchwała SN z dnia 13 grudnia 2000 r., I KZP 41/2000, OSNKW 2001, z. 1-2, poz. 6).

W literaturze wymienia się różne rodzaje papierów wartościowych, przy czym w zasadzie kryterium podziału następuje według przedmiotu uprawnień inkorporowanych w papierach (podział ze względu na funkcje prawne), albo regulacji prawnej obrotu (podział ze względu na obrót). Według pierwszego kryterium wyróżnia się:

1. papiery, które opiewają na wierzytelności pieniężne (weksle, czeki, obligacje, losy, bony pieniężne, morskie polisy ubezpieczeniowe itp.),
2. papiery zawierające uprawnienia do rozporządzenia towarem, który znajduje się pod pieczą wystawcy (konosamenty, rewersy, warranty itp.),
3. papiery, w których inkorporowane są prawa udziałowe (akcje w spółce akcyjnej, świadectwa udziałowe).

Biorąc pod uwagę kryterium obrotu papierami wartościowymi wyróżnia się:

1. papiery imienne, które legitymują osobę wskazaną imiennie w treści dokumentu i która może przenieść przysługujące jej prawo na inną osobę tylko w drodze przelewu i wydania dokumentu (art. 509 – 516 KC),
2. papiery na zlecenie, które legitymują jako uprawnionego osobę imiennie wymienioną lub przez nią oznaczoną, albo dalszych nabywców, zbycie zaś prawa następuje na podstawie indosu i wręczenia papieru (art. 517 § 1 KC),
3. papiery na okaziciela, które nie wskazują uprawnionego, jest nim bowiem każda osoba, która dokument taki posiada; przeniesienie prawa na inną osobę następuje przez przeniesienie własności dokumentu, do czego potrzebne jest jego wydanie (K. Kruczalak, Prawo papierów wartościowych, Sopot 1998, s. 17 – 18; tenże: Spółki prawa handlowego i cywilnego, Gdańsk 1996, s. 148 i nast).

Prawo wekslowe poświęca instytucji weksla in blanco zaledwie jeden przepis art. 10, który mówi o wekslu niezupełnym w chwili wystawienia i nie zawiera wyczerpującego uregulowania problematyki oraz nie wyjaśnia szeregu wątpliwości. W doktrynie wypracowano definicję weksla in blanco, przez który rozumie się weksel niezupełny zaopatrzony w podpis wystawcy, lecz niewypełniony zupełnie, względnie nie posiadający niektórych cech, jakich prawo wymaga dla ważności weksla. Najczęściej weksle takie są wystawiane, gdy strony zawierając między sobą umowę pragną zabezpieczyć ewentualne roszczenie mogące z niej wynikać, ale nie są w stanie z góry oznaczyć wysokości tych roszczeń lub terminu płatności. Ze względu na cel wystawienia weksel in blanco nosi czasami nazwę weksla gwarancyjnego lub kaucyjnego, bądź depozytowego. Weksel gwarancyjny udzielony jest na zabezpieczenie spłaty kredytów oraz na zabezpieczenie prawidłowego wykonania kontraktu. Weksel kaucyjny zastępuje złożenie kaucji w gotówce. Weksel depozytowy nie jest przeznaczony do obiegu i służy jako zabezpieczenie przyszłego spełnienia określonych świadczeń. (M. Czarnecki, L. Bagińska, Prawo wekslowe i czekowe. Komentarz, Warszawa 2003, s. 17 i 167). Weksel niezupełny może występować jako niezupełny własny i jako niezupełny trasowany. Weksel własny – dokumentuje bezwarunkowe przyrzeczenie zapłaty, a weksel trasowany bezwarunkowe polecenie zapłaty.

W doktrynie przyjmuje się, że zobowiązanie wekslowe z weksla in blanco następuje z chwilą podpisania i wręczenia weksla, chociaż zobowiązanie to ma warunkowy charakter i wywołuje skutki dopiero wówczas, gdy weksel zostanie uzupełniony w taki sposób aby posiadał on wszystkie wymagane przez prawo elementy, rozstrzygające o ważności weksla (J. Mojak, Prawo papierów wartościowych. Zarys wykładu, Warszawa 2004, s. 53).

Kodeks cywilny w art. 921⁶ – 921¹⁶ zawiera przepisy dotyczące papierów wartościowych. Z treści art. 921⁶ KC można wnioskować, że zobowiązanie, do świadczenia którego zobowiązany jest dłużnik, ma wynikać z wystawionego papieru wartościowego. Spełnienie świadczenia do rąk posiadacza legitymowanego treścią papieru wartościowego zwalnia dłużnika, chyba że działał w złej wierze (art. 921⁷ KC). Wystawca składając podpis na blankiecie wekslowym zobowiązuje się bezwarunkowo zapłacić uzgodnioną z remitentem sumę wekslową. W razie braku spełnienia świadczenia przez dłużnika wierzyciel ma prawo wypełnienia weksla in blanco i domagania się zapłaty od wystawcy weksla. Podsumowując, skoro weksel in blanco potwierdza istnienie prawa majątkowego, należy przyjąć, że jest papierem wartościowym. Weksel in blanco, stanowiąc papier wartościowy dający podstawę do otrzymania sumy pieniężnej może być dokumentem uprawniającym do otrzymania sumy pieniężnej, o którym mowa w art. 310 § 1 KK. Podrobienie bądź przerobienie podpisu wystawcy na wekslu in blanco wyczerpuje znamiona art. 310 § 1 KK, a nie przepisu art. 270 § 1 KK (por. J. Skorupka, Weksel własny in blanco …, op. cit, s. 79).

Rozważenia jeszcze wymaga, czy weksel in blanco spełnia funkcję „innego środka płatniczego” w rozumieniu art. 310 § 1 KK. Cechą „innego środka płatniczego” jest możliwość posługiwania się nim w obrocie samodzielnie, to znaczy bez dodatkowych czynności (O. Górniok, Prawo karne gospodarcze. Komentarz, Toruń 1997, s. 40). Chodzi o dokumenty stanowiące surogat pieniądza, takie, którymi w obrocie można posługiwać się w zastępstwie pieniądza. W zasadzie weksle i czeki mogą stanowić „inny środek płatniczy”. Jednakże weksel in blanco nie pełni roli środka płatniczego, gdyż nie stwierdza istniejącej wierzytelności wekslowej, lecz przyszłą wierzytelność wystawcy weksla. Dopiero po uzupełnieniu weksla in blanco i przekształceniu go w weksel zupełny (zawierający wskazanie remitenta, sumy wekslowej, terminu zapłaty) będzie on pełnił rolę środka płatniczego (por. J. Skorupka, Weksel własny in blanco … op. cit, s. 74). Uchwała Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 21 marca 2007 r. I KZP 2/07

Podrobienie podpisu na wekslu

Podrobieniem jest wytworzenie przedmiotu imitującego przedmiot docelowy, w omawianym przypadku weksel. Podrobienie podpisu wystawcy weksla może zaś polegać nie tylko na osobistym odwzorowaniu przez sprawcę podpisu tej osoby na blankiecie weksla lub kartce papieru ale też na posłużeniu się autentycznym i oryginalnym podpisem tej osoby, względnie wyodrębnieniu tegoż podpisu za pomocą dostępnych technik (skanu, drukarki). Do przyjęcia, że doszło do podrobienia, a tym samym do realizacji znamienia normy art. 310 § 1 KK, nie jest niezbędne by falsyfikat cechowało wyjątkowo duże podobieństwo do oryginału, by mogło to wprowadzić w błąd tylko doświadczoną osobę. Przyjmuje się wszak, że także prosty sposób podrabiania, przy wykorzystaniu na przykład dostępnych powszechnie drukarek laserowych, stanowi realizację znamienia tego przepisu, gdyż potencjalnie rzecz biorąc przeciętny człowiek może, działając bądź to w zaufaniu, pośpiechu, czy roztargnieniu, wziąć dany przedmiot (pieniądz, środek płatniczy, weksel) za autentyczny (podobnie: SA w Krakowie w wyroku z dnia 8 marca 2005 r. w sprawie IIAKa 35/05, KZS 2005/4/32, SA w Lublinie w wyroku z dnia 7 czerwca 2004 r. w sprawie IIAKa 131/04, Prok.i Pr.-wkł. rok 2005, nr 3, poz. 23).

Jeżeli chodzi o skutki sfałszowania podpisu na wekslu w przypadku, gdy ktoś stwarza pozór autentycznego złożenia podpisu na wekslu przez inną osobę, podpisując się jej nazwiskiem, przyjąć należy, iż weksel jest formalnie prawidłowy, ponieważ sfałszowane podpisy spełniają wymagania podpisu z art. 1 pkt 8 ustawy prawo wekslowe. Oczywiście podpis (-y) ten (-e) nie zobowiązuje(-ą) osoby, której imieniem weksel podpisano, choćby dalszy nabywca weksla działał w dobrej wierze. Odrębnym zagadnieniem pozostaje kwestia dotycząca skutków sfałszowania podpisu na wekslu, a mianowicie czy fałszerz może odpowiadać wekslowo. Pogląd dominujący w doktrynie zakłada, że fałszerz nie odpowiada wekslowo, ponieważ jego nazwisko nie figuruje na wekslu, aczkolwiek wyrażane jest też stanowisko przeciwne (zob. np. A. Szpunar, M. Kaliński, w: Komentarz do art. 7 ustawy – Prawo wekslowe Stan prawny: 2001.10.01, s.78) – uzasadniane analogią do art. 8 Prawa wekslowego oraz faktem, iż fałszerz jednak swoiście „podpisał” weksel, za co powinien ponieść tak odpowiedzialność karną jak i cywilną.

Kara

Sankcja przewidziana w ustawowym zagrożeniu w art. 310 § 1 KK należy do jednej z najsurowszych w Kodeksie karnym. Nie bez powodu w art. 310 § 3 KK ustawodawca przewidział w tym zakresie wypadek mniejszej wagi, co w przypadku zbrodni jest sytuacją absolutnie wyjątkową w obowiązującym systemie prawa karnego. Konstytucyjna zasada państwa prawnego wymaga, by wymiar kary za przestępstwo uwzględniał zasadę sprawiedliwości i równości, co nakazuje także ocenę dolegliwości kary orzekanej za konkretne przestępstwo w perspektywie nie tylko kar orzekanych w podobnych sprawach przed innymi sądami, ale brak rażącej dysproporcji w stosunku do innych przestępstw cechujących się podobnym lub wyższym stopniem społecznej szkodliwości. Wprowadzenie w art. 310 § 3 KK wypadku mniejszej wagi stanowi dowód tego, że ustawodawca miał świadomość jak bardzo zróżnicowane mogą być przypadki czynów, które formalnie realizować będą znamiona typu czynu zabronionego z art. 310 § 1 KK. Ustalając w tej sytuacji wysokość konkretnej sankcji należy mieć na względzie dobro prawne, jakie chronione jest w rozdziale XXXVII Kodeksu karnego.

W kontekście skali zagrożenia dla tak rozumianego dobra prawnego należy oceniać stopień społecznej szkodliwości czynów stanowiących fałszowanie pieniędzy lub papierów wartościowych. Nie bez znaczenia jest przy tym cel działania sprawcy takiego fałszerstwa. Inna jest skala zagrożenia dla dobra prawnego, jakim jest obrót pieniężny oraz, stanowiący substytut tego obrotu, obrót papierami wartościowymi, wówczas, gdy fałszowanie ma na celu wprowadzenie do obrotu określonych dokumentów (pieniędzy, papierów wartościowych), które będą służyć w tym obrocie do umarzania zobowiązań, inna jest skala zagrożenia wówczas, gdy celem fałszerstwa jest jednokrotne wykorzystanie danego dokumentu stwierdzającego prawa majątkowe jako narzędzia popełnienia oszustwa, nie zaś wprowadzenie go do dalszego obrotu na podobieństwo pieniędzy.

[spacer]

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.