Pokrzywdzonym jest osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo. Pokrzywdzonym może być także niemająca osobowości prawnej:
1) instytucja państwowa lub samorządowa,
2) inna jednostka organizacyjna, której odrębne przepisy przyznają zdolność prawną.
Art. 49 § 1 KPK zawiera trzy istotne elementy, które muszą zaistnieć w koniunkcji aby ustalić pokrzywdzonego – przestępstwo było wymierzone w dobro prawne, nastąpiło bezpośrednie naruszenie lub zagrożenie przestępstwem dobra prawnego oraz dobro prawne przynależało osobie fizycznej lub prawnej. Definicja pokrzywdzonego posiada charakter materialno-procesowy, bowiem uzyskanie statusu pokrzywdzonego w procesie następuje z chwilą ustalenia związku między przestępstwem, o które toczy się postępowanie, a naruszonym lub zagrożonym dobrem prawnym. Przy ocenie natomiast czy doszło do bezpośredniego naruszenia lub zagrożenia dobra prawnego danego podmiotu, analizie należy poddać okoliczności czynu będącego przedmiotem postępowania tak, aby w każdym jednostkowym wypadku możliwe było ustalenie związku pomiędzy znamionami czynu a zagrożeniem dobra prawnego konkretnego podmiotu.
W świetle tych poglądów do kręgu pokrzywdzonych można zaliczyć tylko ten podmiot, którego dobro prawne zostało działaniem przestępnym naruszone wprost, a nie za pośrednictwem godzenia w inne dobro. Zatem pokrzywdzonym jest tylko ten kogo przestępstwo dotyka bezpośrednio, naruszając lub zagrażając w taki sposób jego dobru prawnemu, chronionemu przez naruszony przepis. Przy czym dla uzyskania statusu pokrzywdzonego nie ma znaczenia, czy określone dobro prawne jest głównym przedmiotem ochrony czy ubocznym oraz czy zostało naruszone lub zagrożone przez czyn stanowiący element przestępstwa ciągłego lub czynu współukaranego jak też, czy fakt pokrzywdzenia konkretnej osoby został uzewnętrzniony w opisie czynu zarzuconego. Natomiast ważne jest, by pokrzywdzenie mieściło się w znamionach czynu będącego przedmiotem postępowania oraz czynów współukaranych. Zatem formalnie pokrzywdzonym jest ten podmiot, którego jakiekolwiek dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo, zaś materialnie uprawnienia do występowania w charakterze pokrzywdzonego wyznaczają znamiona przestępstwa, w wyniku którego doszło do naruszenia lub zagrożenia dobra prawnego. W takim ujęciu krąg pokrzywdzonych jest ograniczony zespołem znamion czynu będącego przedmiotem postępowania oraz czynów współukaranych.
Kryterium bezpośredniości naruszenia lub zagrożenia dobra prawnego danej osoby oznacza, że w relacji między czynem o konkretnych znamionach przestępstwa a naruszeniem lub zagrożeniem dobra tej osoby nie ma ogniw pośrednich, z czego wynika, że do kręgu pokrzywdzonych można zaliczyć tylko ten podmiot, którego dobro prawne zostało działaniem przestępnym naruszone wprost, a nie za pośrednictwem godzenia w inne dobro. Przykładowo, pokrzywdzona przestępstwem jest spółka, a nie jej udziałowcy, bo to spółka, a nie jej udziałowcy, jest podmiotem praw i obowiązków wynikających z jej działalności. Szkoda wyrządzona przestępstwem narusza ich interesy pośrednio, a interesy spółki – bezpośrednio. „Osobiste odczucie pokrzywdzenia” ma mniejsze znaczenie przy ocenie, czy i w jakim zakresie szkoda została wyrządzona spółce.
Naprawienie szkody
Pokrzywdzony, a także prokurator, może aż do zamknięcia przewodu sądowego na rozprawie głównej złożyć wniosek o naprawienie szkody, która powstała w wyniku przestępstwa. Środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody jest ograniczony jedynie do rozmiaru rzeczywistej szkody wynikłej bezpośrednio z przestępstwa i nie obejmuje odsetek stanowiących element szkody wynikły z następstw czynu sprawcy. Beneficjentem obowiązku naprawienia szkody może być tylko podmiot pokrzywdzony w sprawie a więc osoba fizyczna lub prawna, której dobro prawne zostało bezpośrednio naruszone lub zagrożone przez przestępstwo.
Sąd zamiast obowiązku naprawienia szkody (krzywdy) może orzec nawiązkę, ale tylko na rzecz pokrzywdzonego, a więc nie osobie dla niego najbliższej, gdy wystąpiła ona z wnioskiem o zobowiązanie sprawcy do zadośćuczynienia jej krzywdzie wyrządzonej spowodowaniem śmierci pokrzywdzonego.
Zastępstwo za pokrzywdzonego
Za pokrzywdzonego, który nie jest osobą fizyczną, czynności procesowych dokonuje organ uprawniony do działania w jego imieniu. Jeżeli pokrzywdzonym jest małoletni albo ubezwłasnowolniony całkowicie lub częściowo, prawa jego wykonuje przedstawiciel ustawowy albo osoba, pod której stałą pieczą pokrzywdzony pozostaje. Jeżeli pokrzywdzonym jest osoba nieporadna, w szczególności ze względu na wiek lub stan zdrowia, jego prawa może wykonywać osoba, pod której pieczą pokrzywdzony pozostaje.
W sytuacji, gdy ściganie przestępstwa popełnionego na szkodę osoby prawnej, w tym spółki akcyjnej, uzależnione jest od złożenia wniosku o ściganie, uprawnionym do złożenia takiego wniosku jest ujawniony pokrzywdzony działający poprzez swoje organy statutowe; w wypadku łącznej reprezentacji, złożenie wniosku tylko przez jedną z uprawnionych osób, powoduje jego prawną bezskuteczność; brak ten może być jednak konwalidowany w toku dalszego postępowania, aż do chwili uprawomocnienia się orzeczenia. Pełnomocnik opiekuna faktycznego, wykonującego prawa nieporadnego pokrzywdzonego, jest uprawniony, w ramach ogólnego umocowania do wszystkich czynności w postępowaniu karnym , do skutecznego złożenia wniosku o ściganie , który może być cofnięty w postępowaniu sądowym za zgodą sądu – do rozpoczęcia przewodu sądowego na pierwszej rozprawie głównej. Rodzic małoletniego nie może, działając w charakterze przedstawiciela ustawowego, wykonywać praw tego małoletniego jako pokrzywdzonego w postępowaniu karnym, w tym także w postępowaniu z oskarżenia prywatnego, jeżeli oskarżonym jest drugi z rodziców.
Śmierć pokrzywdzonego
W razie śmierci pokrzywdzonego prawa, które by mu przysługiwały, mogą wykonywać osoby najbliższe lub osoby pozostające na jego utrzymaniu, a w wypadku ich braku lub nieujawnienia – prokurator, działając z urzędu. W przypadku gdy organ prowadzący postępowanie dysponuje informacjami o osobach najbliższych dla pokrzywdzonego lub osobach pozostających na jego utrzymaniu, poucza o przysługujących uprawnieniach co najmniej jedną z nich. W sytuacji, gdy uzyskano informację o istnieniu osoby najbliższej dla zmarłego pokrzywdzonego, jednak nie jest możliwe ustalenie jej miejsca pobytu i skuteczne doręczenie pism procesowych, w szczególności celem pouczenia jej o przysługujących uprawnieniach, ten stan rzeczy należy uznać za równoznaczny z „brakiem lub nieujawnieniem” osoby najbliższej, co z kolei uprawnia prokuratora do wykonywania praw pokrzywdzonego, w tym również do złożenia wniosku o ściganie w zakresie tzw. przestępstw wnioskowych.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
