W Krajowym Rejestrze Karnym gromadzi się dane m.in. o osobach prawomocnie skazanych za przestępstwa lub przestępstwa skarbowe, jak również tych, przeciwko którym prawomocnie warunkowo umorzono postępowanie karne. Instytucja zatarcia skazania wprowadza fikcję prawną polegającą na tym, że skazanie uważa się za niebyłe, czego skutkiem jest usunięcie wpisu o skazaniu z Krajowego Rejestru Karnego. Eksponuje to pierwiastek humanitarny, albowiem to właśnie względy humanitarne nakazują, by nie wypominać skazanemu w nieskończoność popełnienia przestępstwa i by piętno skazania i ukarania nie obciążało go przez całe życie. Ma ona na celu ułatwienie integracji społecznej skazanego, a wyrazem funkcji tej instytucji jest traktowanie skazania za niebyłe i usunięcie wpisu z rejestru skazanych. W doktrynie prawa karnego podkreśla się, że zatarcie skazania wprowadza swoistą fikcję niekaralności, co oznacza, iż dana osoba jest uważana w świetle prawa za osobę niekaraną, a usunięcie konsekwencji prawnych skazania ma ułatwić skazanemu powrót do normalnego życia.
Nie jest tak, że zatarcie skazania daje podstawę do twierdzenia, iż skazanie to nie wywołało w porządku prawnym żadnych skutków prawnych, a więc, ujmując rzecz z innej strony, by zatarcie skazania oznaczało anulowanie treści wyroku, tj. wyeliminowanie z mocą wsteczną (ex tunc) z porządku prawnego, jako w ogóle niewydanego i nieistniejącego, prawomocnego skazania oraz jego skutków, a więc np. by oznaczało przywrócenie urzędu, orderu lub odznaczeń. Także w doktrynie i piśmiennictwie wskazuje się, że prawomocne skazanie powoduje pojawienie się określonych skutków skazania (utrata lub ograniczenie pewnych praw), a zatarcie skazania skutki te jedynie likwiduje (zaciera), co oznacza, że są one od tej chwili unicestwione, tj. przestają działać wobec skazanego, a więc jest on zwolniony od ich ponoszenia.
Skazanie jest bowiem uważane za niebyłe, a więc „takie które się nie zdarzyło, nie istniało” (W. Doroszewski (red.), Słownik języka polskiego, t.V, Warszawa 1963, s. 20; M. Szymczak (red.), Słownik języka polskiego, t. II, Warszawa 1979, s. 323; E. Soból (red.), Mały słownik języka polskiego, Warszawa 1997, s. 492), ale dopiero z chwilą jego zatarcia. Zatem dopiero od tego momentu (ściślej, z określonym dniem) funkcjonuje prawna fikcja, że skazanie to nie istniało, i od tego momentu nie może wywoływać dla tej osoby żadnych negatywnych skutków prawnych; a contrario, wcześniej skazanie to istniało i wywoływało wobec skazanego określone, wynikające z treści wyroku, skutki prawne, np. konieczność odbycia kary pozbawienia wolności, uiszczenie grzywny, czy też poddanie się rygorom środków karnych. W przepisie art. 106 KK, po średniku, umieszczono zdanie, które wskazuje na konieczność usunięcia wpisu z rejestru skazanych, co – mając na uwadze charakter tej czynności (techniczna o charakterze deklaratoryjnym) – oznacza, że bezpośrednim skutkiem jest li tylko przywrócenie stanu niekaralności i zdjęcie ze sprawcy odium przestępcy (J. Warylewski, Prawo karne. Część ogólna, Warszawa 2004, s. 433); informacja z rejestru nie stanowi przy tym wyłącznego i niepodważalnego dowodu skazania lub niekaralności (uchwała SN z dnia 20 czerwca 1980 r., I PZP 13/80, OSNCP 1981, z. 1, poz. 2 i glosa do tej uchwały A. Świątkowskiego i A. Zoila, Palestra 1982, z. 6-7).
Oczywiście, przywrócenie skazanemu statusu niekaranego wywołuje dalsze skutki. Nie można – od chwili gdy zatarcie skazania nastąpiło – wobec takiej osoby wyciągać konsekwencji prawnych i stosować ograniczeń, które prawo łączy z faktem uprzedniego skazania A. Wąsek, op. cit., s. 325; L. Gardocki, op. cit, s. 201; A. Zoil w: K. Buchała ( red.), Komentarz do kodeksu karnego…, op. cit., s. 488-489; A. Marek, Kodeks karny…, op. cit., s. 320; E. Bieńkowska w: G. Rejman ( red.), Kodeks karny…, op. cit., s. 1323; M. Błaszczyk, op. cit., s. 30. Nie można zatem w innym prowadzonym procesie powoływać się na poprzednią karalność, jako okoliczność obciążającą, a co się z tym wiąże, w tym celu, skazanie to ujawnić (wyrok SN z dnia 27 marca 1970 r., III KR 25/70, OSNKW 1970, z. 10, poz. 121; wyrok SN z dnia 23 grudnia 1976 r., IV KRN 69/75, OSP 1978, z. 2, poz. 31; wyrok SN z dnia 7 listopada 1985 r., I KR 293/85, OSNPG 1986, z. 10, poz. 126), albo też przyjmować działania w warunkach powrotności do przestępstwa (uchwała SN z dnia 15 grudnia 1987 r., VI KZP 39/87, OSNKW 1988, z. 3-4, poz. 19).
Powtórzyć zatem trzeba, że zatarcie skazania nie oznacza, że skutki prawne wywołane skazaniem nie zaistniały w porządku prawnym (por. np. M. Błaszczyk, op. cit, s. 28-30; odmiennie H. Popławski, Podstawy prawa karnego, Gdańsk 1980, s. 222). Co więcej, w pewnej sytuacji skutki te – także w sferze prawnej -nie ustają pomimo zatarcia skazania. Przecież środek karny w postaci obowiązku naprawienia szkody (art. 39 pkt 5 KK) może być realizowany w trybie egzekucji cywilnoprawnej, po otrzymaniu od sądu na podstawie art. 196 § 1 KKW. tytułu egzekucyjnego (art. 107 § 6 KK w zw. z art. 76 § 2 KK – por. R. Krajewski, op. cit., s. 109-110). Skutki skazania, pomimo zatarcia, istnieją także w innych sferach. W orzecznictwie wskazuje się, że pomimo zatarcia skazania fakt uprzedniego skazania nie jest obojętny w sferze stosunków społecznych, a zwłaszcza dokonywania ocen etyczno-moralnych i dotychczasowego postępowania danej osoby (por.: uchwała SN z dnia 27 listopada 1984 r., III AZP 6/84, OSNC 1985, z. 8, poz. 105; wyrok WSA w Warszawie z dnia 20 lipca 2007 r., VI SA/WA 820/07).
Zatarcie skazania z mocy prawa
Jak i kiedy kara ulega zatarciu
W razie skazania na karę pozbawienia wolności lub karę 25 lat pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. Sąd może na wniosek skazanego zarządzić zatarcie skazania już po upływie 5 lat, jeżeli skazany w tym okresie przestrzegał porządku prawnego, a wymierzona kara pozbawienia wolności nie przekraczała 3 lat. W razie skazania na karę dożywotniego pozbawienia wolności, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 10 lat od uznania jej za wykonaną, od darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. W razie skazania na karę ograniczenia wolności zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem 3 lat od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. Z kolei w razie skazania na grzywnę zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wykonania lub darowania kary albo od przedawnienia jej wykonania. W razie odstąpienia od wymierzenia kary, zatarcie skazania następuje z mocy prawa z upływem roku od wydania prawomocnego orzeczenia. Jeżeli orzeczono środek karny, przepadek lub środek kompensacyjny, zatarcie skazania nie może nastąpić przed jego wykonaniem, darowaniem albo przedawnieniem jego wykonania. Zatarcie skazania nie może nastąpić również przed wykonaniem środka zabezpieczającego.
Powoływanie się na zatarte przestępstwo
Orzecznictwo z zakresu prawa ubezpieczeniowego i orzecznictwo administracyjne skłania się do dopuszczalności uwzględnienia zatartego skazania w przypadku, gdy fakt popełnienia przestępstwa stanowił zdarzenie wpływające na uprawnienie do świadczeń, nawet jeśli w chwili wydawania deklaratoryjnej decyzji w tej materii skazanie uległo już zatarciu (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 czerwca 2015 r., IV UK 247/14). Podobnie oceniane są przypadki, w których ocenie podlegają kwalifikacje społeczno-moralne danej osoby niezbędne do uzyskania określonych przywilejów, świadczeń, zezwoleń lub objęcia stanowiska wymagającego spełniania podwyższonych, szczególnych warunków osobistych (por. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 27 listopada 1984 r., III AZP 6/84, OSNC 1985/8/105 oraz wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 6 lipca 2005 r., VI SA/WA 2263/04, z dnia 20 lipca 2007 r., VI SA/WA 820/07, czy z dnia 17 lipca 2008 r., VI SA/WA 669/08). Podkreśla się jednak, że nie tyle chodzi wówczas o fakt skazania, ile o sygnał wskazujący na dotychczasowe życie poddanej ocenie osoby. Mimo więc, że w wyniku zatarcia skazania osoba skazana może się przedstawiać jako niekarana i jako taka powinna być traktowana, w pewnych sytuacjach fakt wcześniejszego popełnienia przestępstwa może, a nawet powinien być uwzględniany, może więc być też ustalany i ujawniany w ramach realizacji konstytucyjnego prawa do informacji. Nie oznacza to jednak swobody ani dowolności w publikowaniu takiej informacji; nie uprawnia też do wniosku, że wystarczającym dowodem pozwalającym na obalenie domniemania bezprawności upublicznienia faktu zatartego skazania będzie dowód prawdy.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
