Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, jeżeli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy. Stosując tymczasowe aresztowanie, sąd może zastrzec, że środek ten ulegnie zmianie z chwilą złożenia, nie później niż w wyznaczonym terminie, określonego poręczenia majątkowego; na uzasadniony wniosek oskarżonego lub jego obrońcy, złożony najpóźniej w ostatnim dniu wyznaczonego terminu, sąd może przedłużyć termin złożenia poręczenia. Wymieniona reguła nakłada zatem na sąd stosujący i sąd przedłużający tymczasowe aresztowanie obowiązek rozważenia, czy dla zabezpieczenia prawidłowego toku postępowania karnego konieczne jest stosowanie tego środka zapobiegawczego, czy też wystarczający jest inny środek o charakterze wolnościowym. Dopełnienie wymienionego obowiązku zapewnia uzasadnienie postanowienia w przedmiocie tymczasowego aresztowania wyjaśnić, dlaczego nie uznano za wystarczające zastosowanie innego środka zapobiegawczego. Nie stosuje się tymczasowego aresztowania jeśli wystarczający jest inny środek zapobiegawczy. Takim wystarczającym środkiem zapobiegawczym, mogącym skutecznie zabezpieczyć prawidłowy tok postępowania, jest poręczenie majątkowe.
Szczególne podstawy tymczasowego aresztowania
Tymczasowe aresztowanie i pozostałe środki zapobiegawcze można stosować, jeżeli zachodzi:
1) uzasadniona obawa ucieczki lub ukrycia się oskarżonego, zwłaszcza wtedy, gdy nie można ustalić jego tożsamości albo nie ma on w kraju stałego miejsca pobytu,
2) uzasadniona obawa, że oskarżony będzie nakłaniał do składania fałszywych zeznań lub wyjaśnień albo w inny bezprawny sposób utrudniał postępowanie karne.
Wobec oskarżonego, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub występku zagrożonego karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 8 lat, albo którego sąd pierwszej instancji skazał na karę pozbawienia wolności wyższą niż 3 lata, obawy utrudniania prawidłowego toku postępowania uzasadniające stosowanie środka zapobiegawczego, mogą wynikać także z surowości grożącej oskarżonemu kary. Środek zapobiegawczy można wyjątkowo zastosować także wtedy, gdy zachodzi uzasadniona obawa, że oskarżony, któremu zarzucono popełnienie zbrodni lub umyślnego występku, popełni przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu lub bezpieczeństwu powszechnemu, zwłaszcza gdy popełnieniem takiego przestępstwa groził. Decydując o zastosowaniu określonego środka zapobiegawczego, uwzględnia się rodzaj i charakter obaw wskazanych wyżej, przyjętych za podstawę stosowania danego środka oraz nasilenie ich zagrożenia dla prawidłowego przebiegu postępowania w określonym jego stadium.
Obawa matactwa uzasadniająca tymczasowe aresztowanie nie może być oparta tylko o to, że oskarżony nie przyznał się do części (czy wszystkich) zarzuconych mu czynów. Oskarżony ma prawo do obrony, które realizuje taką treścią swych wyjaśnień. Dolegliwości procesowe z tej przyczyny podważałyby to prawo. W praktyce sądów utrwalił się pogląd, że uczestnictwo w strukturze zorganizowanej uzasadnia wystarczająco obawę matactwa, a to ze względu na znajomość jej uczestników, ich wzajemne powiązanie, istnienie dróg przepływu informacji, solidarność grupową bądź także inne środki wywierania wpływu od gróźb po przekazywanie środków do życia czy zapewnianie ich rodzinom uczestników. Jednakże realizowanie przez oskarżonych ich prawa do obrony nie może jednocześnie stanowić podstawy do ich tymczasoweg o aresztowania. Sama zmiana zeznań świadków (składanie zeznań odmiennej treści jak w śledztwie) nie musi świadczyć o matactwie. Praktyka sądowa przynosi rozmaite powody zeznań odmiennej treści między śledztwem a rozprawą główną i niekiedy wręcz zawinione przez pracowników śledczych. Pochopne jest oczekiwanie surowej kary tylko dlatego, że w śledztwie uzyskano zeznania obciążające. Pochopne, a nawet niepraworządne jest upatrywać matactwa w tym, że oskarżony nie przyznaje się do oskarżenia. Treść zeznań śledczych nie wiąże sądu, a oskarżony ma prawo bronić się, więc nie musi sam siebie oskarżać.
Przykładowo, skoro prowadzący śledztwo nie potrafił oznaczyć czasu, w którym je zakończy, to Sąd uzna, że stosowanie aresztowania jest niecelowe, bo nie służy wykonaniu planu śledztwa, ale celom nieznanym, może osławionym celom „wydobywczym”, to jest uzyskaniu od podejrzanych jakichś użytecznych informacji. Byłoby to wręcz niedopuszczalne. Dlatego aresztowanie oskarżonego uchylono, nie wykluczając przez to prowadzenia śledztwa przeciwko niemu przez czas dowolnie długi, ale bez stosowania aresztowania. Nie orzekano o tym co do innych podejrzanych, bo się nie odwołali.
Kiedy nie można stosować tymczasowego aresztowania
Jeżeli szczególne względy nie stoją temu na przeszkodzie, należy odstąpić od tymczasowego aresztowania, zwłaszcza gdy pozbawienie oskarżonego wolności:
1) spowodowałoby dla jego życia lub zdrowia poważne niebezpieczeństwo,
2) pociągałoby wyjątkowo ciężkie skutki dla oskarżonego lub jego najbliższej rodziny.
Tymczasowego aresztowania nie stosuje się, gdy na podstawie okoliczności sprawy można przewidywać, że sąd orzeknie w stosunku do oskarżonego karę pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania lub karę łagodniejszą albo że okres tymczasowego aresztowania przekroczy przewidywany wymiar kary pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia. Tymczasowe aresztowanie nie może być stosowane, jeżeli przestępstwo jest zagrożone karą pozbawienia wolności nieprzekraczającą 2 lat. Ograniczenia przewidziane wyżej nie mają zastosowania, gdy oskarżony ukrywa się, uporczywie nie stawia się na wezwania lub w inny bezprawny sposób utrudnia postępowanie albo nie można ustalić jego tożsamości.
Od stosowania tymczasowego aresztowania odstępuje się, gdy stosowanie go zagraża poważnie i rzeczywiście życiu aresztowanego bądź egzystencji jego najbliższych, lecz nie wtedy, gdy powoduje jakiekolwiek niewygody czy zagrożenia, zwłaszcza gdy da się im inaczej zaradzić.
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
