Spowodowanie nieumyślnej śmierci pacjenta przez lekarza w szpitalu jako błąd medyczny – art. 155 kodeksu karnego

Przestępstwo z art. 155 k.k. popełnia, ten, kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka. Musi zostać wykazany związek przyczynowy pomiędzy działaniem osoby, a skutkiem w postaci śmierci pacjenta. Ponadto należy wykazać, iż działanie bądź zaniechanie sprawcy było zawinione. Dla ustalenia odpowiedzialności za przestępstwo z art. 155 k.k. konieczne jest wykazanie, że sprawca naruszył wymaganą w danych okolicznościach regułę postępowania, która miała zapobiec nastąpieniu śmierci w tych okolicznościach, w jakich ona rzeczywiście nastąpiła. Ustalenie związku przyczynowego między naruszeniem reguł ostrożności a skutkiem nie jest jeszcze wystarczającą przesłanką obiektywnego przypisania. W dalszej kolejności należy zbadać czy skutek powstałby także wówczas, gdyby sprawca zachował się zgodnie z obowiązującymi regułami. Jeśli stwierdzi się, że śmierć pacjenta nastąpiłaby także wtedy, gdyby lekarz postąpił ostrożnie, to nie można mu tego skutku przypisać. Często jednak, w praktyce lekarskiej zdarza się, że to drugie ustalenie jest bardzo trudne, a przeważnie wręcz niemożliwe. Wówczas wystarczające będzie spełnienie dodatkowego warunku przypisywalności w postaci ustalenia, że naruszenie reguł ostrożności istotnie zwiększyło ryzyko wystąpienia skutku. Tak więc, w razie braku pewności, że śmierć nastąpiłaby także wtedy, gdyby lekarz postąpił zgodnie z regułami wiedzy i sztuki medycznej, wystarczy zbadać, w jakim stopniu nieostrożność lekarza wpłynęła na naruszenie dobra pacjenta. Jeśli znacznie zwiększyła ryzyko tego naruszenia, to powstały uszczerbek może zostać lekarzowi przypisany.

Należy podkreślić, że warunkami niezbędnymi do przypisania lekarzowi skutku przestępnego z art. 155 kk są :

– naruszenie reguł ostrożności obowiązujących w postępowaniu medycznym. Obiektywnie może być lekarzowi przypisany taki skutek opisany w zespole znamion nieumyślnego typy przestępstwa, który nie zaistniałby, gdyby nie było zachowania ocenianego jako nieostrożne,

– ustalenie, czy skutek ten był przez lekarza obiektywnie przewidywalny,

– ustalenie, czy w danym stanie faktycznym przestrzeganie przez lekarza reguł ostrożności zapobiegłoby powstaniu szkodliwego skutku, a gdy jest to niemożliwe lub znacznie utrudnione, ustalenie, że nawet ostrożność lekarza nie odwróciłaby biegu wydarzeń wystarczy zbadać, czy naruszenie reguł ostrożności znacznie zwiększyło ryzyko naruszenia dobra. Jeśli tak to naruszenie tego dobra można lekarzowi przypisać.

Związek przyczynowy  w działaniu lekarza

Pamiętajmy, że odpowiedzialność lekarza jest możliwa jedynie w razie stwierdzenia związku przyczynowego pomiędzy działaniem ocenianym jako błąd w sztuce a ujemnymi konsekwencjami dla zdrowia lub życia pacjenta.   W praktyce występują dwie koncepcje związku przyczynowego:

1. koncepcję tradycyjną, prostą, oparta o zasadę ekwiwalencji, zgodnie z którą:

– związku przyczynowego między czynem a skutkiem nie przerywa włączenie się do łańcucha przyczyn okoliczności od sprawcy niezależnych, jeżeli jednocześnie bezspornie ustalono, że działanie sprawcy było co najmniej jednym z warunków, bez których następstwo, skutek w postaci śmierci pokrzywdzonego, by nie nastąpiło,

– powinność i możność przewidywania następstw działania sprawcy nie może być oceniona w oderwaniu od konkretnej sytuacji, lecz z uwzględnieniem prawdopodobieństwa nastąpienia skutków w wyniku konkretnego zachowania się sprawcy, licząc się z jego życiowym doświadczeniem; prawdopodobieństwo należy oceniać jako coś więcej niż abstrakcyjna tylko możliwość; sprawcę można obciążyć powinnością i możliwością przewidywania tylko normalnych, typowych następstw, uwzględniając osobowość sprawcy, jego wiek, doświadczenie życiowe, wykształcenie i poziom intelektualny;

2. przeważającą w najnowszym orzecznictwie tendencję do bardziej rygorystycznego, zacieśniającego podejścia, zgodnie z teorią obiektywnego przypisania skutku, tj. wielowątkowego procesu dochodzenia do ustalenia i oceny zakresu odpowiedzialności karnej sprawcy w powiązaniu z zachowaniem gwaranta nienastąpienia skutku, zgodnie z którą w szczególności:

– w sprawach medycznych na pierwszy plan wysuwa się tzw. włączenie cudzego zakresu odpowiedzialności; rozumie się przez to konieczność uwzględnienia w ocenie normatywnych warunków przypisania skutku potencjalnemu sprawcy przypadków przejęcia odpowiedzialności za skutek przestępny przez obiektywnie nieprawidłowo zachowująca się osobę trzecią, do której zakresu odpowiedzialności zawodowej należało uchylenie niebezpieczeństwa dla dobra prawnego (wyrok SN z 04.07.2013, III KK 33/13, LEX nr 1391441),

– przebieg zdarzenia prowadzący do skutku musi być obiektywnie przewidywalny, tj. rozpoznawalny dla tzw. wzorca normatywnego wyposażonego w adekwatną wiedzę i doświadczenie życiowe (wyrok SN z 11.12.2013, V KK 133/13, LEX nr 1415515),

Z pewnością ów skutek w postaci narażenia na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu zachodzi nie tylko wówczas, gdy sprawca swoim zachowaniem ten stan wywołuje lub też zwiększa istniejące już bezpośrednie zagrożenie dla życia albo zdrowia człowieka. Lekarz gwarant ma bowiem obowiązek wdrożyć wszystkie te działania, które w warunkach sytuacyjnych, w jakich działa, są według rekomendacji wynikających z aktualnego stanu wiedzy medycznej wymagane jako dające szansę na wykluczenie, ograniczenie czy neutralizację niebezpieczeństwa „pierwotnego” – a nie tylko takie, które mogą do tego prowadzić w sposób pewny. Zakres obowiązków ciążących na gwarancie musi być bowiem definiowany w odniesieniu do tego momentu czasowego w którym on działa, w oparciu o wtedy dostępne mu informacje o okolicznościach stanu faktycznego. W odniesieniu do tego momentu formułowane być winny wnioski co do zakresu realizacji tychże obowiązków – i niebezpieczeństw, które wynikać mogą z ich zaniechania.

Kwestionowanie i obalanie opinii biegłych

Całkowita dyskwalifikacja dowodów z opinii biegłych wymaga uprzedniego wykazania, że były one oparte na błędnych przesłankach, nie odpowiadają aktualnemu stanowi wiedzy w danej dziedzinie lub są sprzeczne z zasadami logicznego rozumowania. Skoro dowód z opinii biegłego przeprowadza się wtedy, gdy dla stwierdzenia pewnej okoliczności niezbędne są wiadomości specjalne, to niezależnie od deklaracji, że to sąd jest najwyższym biegłym, realna możliwość zakwestionowania należytego poziomu tych wiadomości specjalnych również wymaga odpowiedniego zasobu wiedzy specjalistycznej. Stąd też zastrzeżenia sądu do poziomu opinii biegłego, jego wiedzy i prawidłowości przedstawionego rozumowania zwykle będą wymagały merytorycznego zweryfikowania tego dowodu, chociażby dla sprawdzenia, czy założenia, metody i sposoby rozumowania przyjęte przez biegłego odpowiadają obecnemu stanowi nauki. Odpowiednie kroki przewiduje w tym zakresie przepis art. 201 k.p.k., który obliguje organ procesowy nie tylko do kontroli dowodu z opinii biegłych, ale również do podjęcia konkretnych działań zmierzających do wyjaśnienia ewentualnych wątpliwości i zastrzeżeń. Tylko w wypadku wyczerpania wszelkich działań, w grę wchodzić może zastosowanie trybu postępowania z wykorzystaniem zasad oceny dowodów określonych w art. 7 k.p.k., a w ostateczności reguły ustanowionej w art. 5 § 2 k.p.k.

Wątpliwości nie budzi stwierdzenie, że opinia jest niepełna, gdy nie zawiera odpowiedzi na wszystkie pytania zawarte w postanowieniu o powołaniu dowodu z opinii biegłego, a także wtedy, gdy w opinii brak pełnego sprawozdania z przebiegu badań przeprowadzonych przez biegłego. Opinię można uznać za niepełną także wtedy, gdy biegły pomija ujawnione w toku postępowania dowody lub gdy opinia zawiera tylko wnioski bez przedstawienia przesłanek, na podstawie których biegły te wnioski sformułował. Niejasność opinii ma miejsce w razie niezrozumiałości wywodów biegłego, niemożności ustalenia, w jaki sposób biegły doszedł do końcowych wniosków, wreszcie wtedy, gdy wywody te i wnioski są nielogiczne. Do wewnętrznej sprzeczności opinii dochodzi wówczas, gdy wnioski biegłego wzajemnie się wykluczają lub gdy wnioski nie przystają do wyników badań przeprowadzonych przez biegłego . Wprawdzie ocena opinii biegłych, tak jak każdego dowodu, podlega swobodnej ocenie sądu, jednak swoboda sądu w ocenie okoliczności wymagających „wiadomości specjalnych” nie może być nieograniczona, co powoduje, że w pewnych sytuacjach przewidziana możliwość powołania innych biegłych przeobraża się w obowiązek.

Dla prawidłowego rozważenia odpowiedzialności karnej lekarza za przestępstwo przeciwko życiu i zdrowiu pacjenta niezbędne jest ustalenie:

– czy czynności lecznicze zostały wykonane zgodnie z zasadami wiedzy i sztuki medycznej, a więc czy lekarz dopuścił się błędów w sztuce lekarskiej;

– czy zachowaniem swoim naruszył obiektywny obowiązek ostrożności, a więc nie zachował należytej ostrożności;

– czy istnieje związek przyczynowy pomiędzy jego czynem (błędem, błędami) a powstałym skutkiem (ustalenie związku przyczynowego zgodnie z zasadą ekwiwalencji, stwierdzenie obiektywnej przypisywalności skutku).

[spacer]

W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.

Z wyrazami szacunku.