Art. 159 Kodeksu karnego
Kto, biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Odpowiedzialności karnej podlega ten, kto biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu. Określony w tym przepisie sposób działania sprawcy stanowi znamię kwalifikujące udział w bójce lub pobiciu z tego względu, że właśnie z uwagi na takie zachowanie bójka lub pobicie nabiera „szczególnie niebezpiecznego charakteru”, staje się zajściem, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszczerbku na zdrowiu lub co najmniej naruszenia czynności narządu ciała lub rozstroju zdrowia trwającego dłużej niż 7 dni.
Branie udziału w pobiciu wypełnia nie tylko zadawanie ciosów, lecz także wszelkie inne formy zachowania, które w zbiorowym działaniu przyczyniają się do niebezpiecznego charakteru zajścia, jak np. podawanie niebezpiecznych przedmiotów (narzędzi), przytrzymywanie ofiary, blokowanie drogi ucieczki itp. Jest też każdą formą kierowanego wolą udziału w grupie napastniczej, bowiem obecność każdego jej uczestnika zwiększa przewagę napastników i przez to ułatwia im dokonanie pobicia, zadawanie razów, a wzmaga niebezpieczeństwo nastąpienia skutków w zdrowiu ofiar. Sprawca pobicia nie musi zachowywać się aktywnie poprzez np. zadawanie ciosów. Wystarczające jest, że przyłączy się do działania innej osoby, która czynnie atakuje, w ten sposób, że będzie zagrzewał do walki, otoczy atakującego i broniącego się tworząc element przewagi fizycznej” (cytaty ze strony 25 i 26 uzasadnienia).
Czynna napaść zdaniem doktryny to bowiem „każde działanie podjęte w celu wyrządzenia krzywdy fizycznej, chociażby ten cel nie został osiągnięty, a charakteryzujące się pewnym stopniem gwałtowności. W analogiczny sposób znamię to rozumie judykatura, wskazując, że czynna napaść to „każde działanie zmierzające bezpośrednio do naruszenia nietykalności cielesnej i wyrządzenia w ten sposób dolegliwości fizycznej. Czynna napaść staje się więc przestępstwem dokonanym w chwili przedsięwzięcia działania zmierzającego bezpośrednio do naruszenia nietykalności cielesnej, które w rzeczywistości nie musi nastąpić” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Lublinie z dnia 5 czerwca 2003 r. II AKa 121/0, Prok. i Pr. 2004 nr 6, poz. 18), „wszelkie działanie podjęte w celu wyrządzenia krzywdy fizycznej, choćby ten cel nie został przez sprawcę osiągnięty (np. sprawca mierzył karabinem, ale nie trafił). Nie jest to również równoznaczne z użyciem przemocy. Przemoc ma bowiem cechy przymusu i zawsze zmierza do tego, aby zmusić kogoś do działania lub zaniechania. Natomiast czynna napaść nie musi zmierzać ani do wymuszenia czynności urzędowej, ani do przeszkodzenia wykonania takiej czynności” (wyrok SA w Lublinie z dnia 29 maja 2001 r., II AKA 101/01, KZS 2002, z. 4, poz. 43), czy też „wszelkie działania podjęte w celu wyrządzenia krzywdy fizycznej, choćby cel ten nie został zrealizowany” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Białymstoku z dnia 17 lutego 2000 r. II AKA 14/00, OSA 2000/11-12/79). Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 15 stycznia 2015 r. IV KK 279/14
Różnorodność, a nawet odmienność form zachowania i aktywność uczestników pobicia, choć będzie stanowiła realizację tego samego przestępstwa, znajdzie oczywiście odbicie w wymiarze kary orzekanej wobec poszczególnych uczestników pobicia. Tym bardziej, że użyte przez ustawodawcę pojęcie „udziału” w pobiciu obejmuje swoim zakresem, także te formy działania, które w wypadku innych typów czynów zabronionych należałoby oceniać chociażby w kategoriach podżegania.
Co jest niebezpiecznym przedmiotem?
W świetle sformułowania art. 159 KK za niebezpieczny można uznać tylko przedmiot, który przy użyciu zgodnym z jego fizycznymi cechami lub konstrukcją może spowodować skutki podobne do użycia broni palnej lub noża. Będą to więc z pewnością przedmioty tnące (siekiera, tasak, stłuczona butelka itp.), a także przedmioty o fizycznych właściwościach zdatnych do spowodowania uszczerbku na zdrowiu przy „zwykłym” ich użyciu (zwłaszcza zadaniu ciosu), np. łom, kastet, kolczasty drut, łańcuch. Za taki przedmiot Sąd Apelacyjny we Wrocławiu uznał także trzonek od siekiery o długości około 60 cm, zbudowany z włókna szklanego o parametrach twardego drewna, przystosowany do wielokrotnego uderzania i wytrzymały, odpowiada wyglądem i właściwościom fizycznym kija baseballowego (wyrok SA we Wrocławiu z dnia 10.02.2010 r. sygn. II AKA 416/09 – OSAW 2010, nr 2, poz. 171).
Nogi stołu o długości 70 cm i średnicy 4,5 cm wytoczone w całości z litego, twardego drewna, z przytwierdzonymi śrubami i elementami skrzyni stołu, ze względu na swoje fizyczne właściwości są innymi niebezpiecznymi przedmiotami podobnymi do broni palnej i noża, po myśli art. 159 KK. Wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu – II Wydział Karny z dnia 21 marca 2012 r. II AKa 33/12
Nie każdy kastet stanowi niebezpieczny przedmiot i decyduje w takim przypadku, dokonana in concreto, ocena jego indywidualnych, obiektywnych właściwości (fizycznych cech), które muszą wskazywać na to, że użycie go w „zwykły” sposób stwarza dla życia bądź zdrowia zaatakowanego podobne niebezpieczeństwo jak użycie noża bądź broni palnej. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 21 listopada 2008 r. II AKa 314/09
Posługiwanie się i używanie
Przywołany powyżej przepis odwołuje się do pojęcia „używa”, które zgodnie z jego literalnym brzmieniem należy rozumieć jako „posłużyć się czymś, zastosować coś jako środek, narzędzie, używać czegoś do pracy (…)” (Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, PWN Warszawa 1983, t. III, s. 644). Warto w tym miejscu odwołać się również do przepisu art. 280 § 2 KK, który statuuje odpowiedzialność karną sprawcy rozboju, który „posługuje się” m.in. bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem. Owo „posłużenie się” oznacza tyle co „użyć czegoś jako środka do uzyskania, osiągnięcia jakiegoś celu, jako środka przy jakiejś czynności” (Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, PWN Warszawa 1982, t. II, s. 839). Innego natomiast zwrotu używa ustawodawca, gdy stanowi o odpowiedzialności karnej np. za sam fakt posiadania broni palnej lub amunicji (art. 263 § 2 KK).
Skoro zatem ustawodawca używa – i to w jednym akcie prawnym – różnych wyrażeń na opisanie pewnych zbliżonych, ale nie tożsamych zachowań ludzkich, to z pewnością ich zakres znaczeniowy jest różny. Tak więc w praktyce orzeczniczej i poglądach doktryny ukształtował się jednolity pogląd, że użyte w art. 280 § 2 KK sformułowanie „posługuje się” należy interpretować szerzej, niż występujące w art. 159 KK określenie „używa”. Używaniem jest faktyczne zastosowanie przedmiotu (np. zadanie nim ciosu), natomiast „posługiwaniem się” może być zarówno użycie, jak i straszenie przedmiotem (zademonstrowanie gotowości użycia broni, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu w celu pokonania oporu pokrzywdzonego; A. Marek, Kodeks karny. Komentarz do art. 280 KK, teza 19, wyd. IV; zob. wyrok SN z 30.09.1975 r., VI KRN 33/75, OSNKW 1976, nr 1, poz. 3 z glosą T. Bojarskiego, PiP 1977, nr 1 oraz wyrok SN z 9.12.2002 r., II KKN 373/00).
Samo „posiadanie” przy sobie w czasie bójki lub pobicia broni palnej (legalnie), noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu nie jest karane; warunkiem odpowiedzialności bowiem na podstawie art. 159 KK jest dopiero „użycie” (nie wystarcza „posługiwanie się”) broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu (post. SN z 07.09.2004 r., II KK 377/03; wyrok SA w Katowicach z dnia 19.12.2007 r., II AKa 429/07, KZS 2008/4/77). Skoro bowiem ustawa mówi o „używaniu” w bójce niebezpiecznego narzędzia, to niewątpliwie chodzi o jego użycie do czynności wyczerpujących pojecie udziału w bójce, tj. do zadawania uderzeń lub do obrony przed uderzeniami. Jeżeli natomiast osoba biorąca udział w bójce trzyma wprawdzie w ręku niebezpieczne narzędzie, lecz nie zadaje nim ciosów, ani też za pomocą tego narzędzia nie broni się przed ciosami, to nie można mówić o używaniu niebezpiecznego narzędzia w bójce (post. SN z 13.09.1962 r., Rw 888/62, OSNKW 1963/4/69). Dla ścisłości należy jednak zaznaczyć, że w orzecznictwie wskazywano również, iż samo trzymanie przez biorącego udział w bójce noża może wystarczyć do zastosowania względem niego art. 159 KK, jeżeli sprawca miał zamiar (choćby ewentualny) posługiwania się nim w bójce (tak wypowiedział się SN na gruncie art. 241 KK32 w wyroku z 18.02.1937 r., II K 1615/36, OSN(K) 1937/9/249 oraz w wyroku z 14.01.1960 r., V K 1312/59, OSNPG 1960/3/45 – prezentowane w tych orzeczeniach stanowisko spotkało się z krytyką ze względu na zbyt daleko idącą interpretację określenia „używa” – zob. B. Michalski, w: A. Wąsek (red.), Kodeks karny. Część szczególna.Komentarz, Wydawnictwo C. H. Beck, Warszawa 2006, wyd. 3, t. I, s. 382, Nb 105). Zauważyć także należy, że bójka lub pobicie nie nabiera szczególnie niebezpiecznego charakteru z tego powodu, że sprawca posiada przy sobie broń palną, nóż lub inny podobnie niebezpieczny przedmiot, że chwyta taki przedmiot do ręki, a nawet – że demonstruje go innym uczestnikom zajścia, lecz dopiero z tego powodu, że wykorzystując szczególne właściwości broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu i stosując określony sposób ich użycia wywołuje już nie abstrakcyjne, lecz bardzo konkretne niebezpieczeństwo dla życia lub zdrowia ludzkiego (B. Michalski, Nowa Kodyfikacja karna. Krótkie komentarze., z. 28 – Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu, Warszawa 2000, s. 297-298, teza 120-125).
Należy jednak zwrócić w tym miejscu szczególną uwagę i na tę okoliczność, że na podstawie art. 159 KK odpowiada tylko ten spośród uczestników bójki lub pobicia, który biorąc udział w takim zajściu używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu, a nie żadna inna osoba biorąca w nim udział. Stanowisko w tym zakresie jest jednolite i niezmienne od dziesięcioleci. Już w wyroku z dnia 30.10.1934 r., w sprawie II K 669/34, Sąd Najwyższy na gruncie ówcześnie obowiązującego art. 241 KK32 stwierdził, że „nie każdemu uczestnikowi bójki lub pobicia, w których używano broni, noża lub innego niebezpiecznego narzędzia, grozi odpowiedzialność z art. 241 KK, lecz tylko takiemu uczestnikowi, któremu da się dowieść, że on indywidualnie używał owego narzędzia. Udział w bójce lub pobiciu uczestnika, który nie był w ten sposób uzbrojony, nie będzie jednak bezkarny, może bowiem podpadać zależnie od okoliczności sprawy, sankcjom z art. 237, 239 KPK albo jako pomocnictwo z art. 27, 241 KK” (OSN(K) 1935/5/197; podobnie SN w wyroku z 08.05.1951 r., I K 6/51, OSN(K) 1951/4/47). W przypadku natomiast kilku sprawców Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 28.06.1934 r., w sprawie II K 664/34 (OSN(K) 1935/1/30 ) uznał, że „dla zastosowania art. 241 KK32 wystarcza, by pobicie człowieka było wynikiem łącznego działania dwu czy więcej sprawców, jeśli w czasie dokonywania swego czynu sprawcy używali przewidzianych w tym artykule narzędzi, bez względu na to, czy używali ich równocześnie, czy też kolejno jedno po drugiem”.
Również na gruncie obowiązywania przepisów art. 158-159 kodeksu karnego z 1969 r. wyrażano jednolite stanowisko, że o ile art. 158 KK statuuje odpowiedzialność karną każdego, kto bierze udział w niebezpiecznym pobiciu człowieka, bez względu na to, czy właśnie sposób zachowania się przezeń nadał owemu pobiciu ów niebezpieczny charakter, o tyle art. 159 KK penalizuje zachowanie się tego konkretnego uczestnika pobicia, którego zachowanie się uczyniło z tego pobicia zatarg niebezpieczny. Warunkiem odpowiedzialności z tego przepisu jest „użycie”, a nie jedynie dysponowanie (posiadanie przy sobie), „niebezpiecznego narzędzia”, czyli przedmiotu, który ze względu na swoje właściwości lub sposób jego użycia przez sprawcę, może zagrażać innej osobie utratą życia czy ciężkim uszkodzeniem ciała albo ciężkim rozstrojem zdrowia (wyrok SN z 05.07.1983 r., Rw 533/83, OSNKW 1984/1/12). W wyroku z dnia 29.11.1979 r. (II KR 330/79, OSNKW 1980/4/34) Sąd Najwyższy stwierdził, że „podmiotem przestępstwa określonego w art. 159 KK, będącego kwalifikowaną postacią przestępstwa udziału w bójce lub pobiciu, przewidzianego w art. 158 § 1 KK, może być – w odróżnieniu od kwalifikowanych przestępstw określonych w art. 158 § 2 i art. 158 § 3 KK – nie każdy uczestnik bójki lub pobicia, ale tylko taki, który używa broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego narzędzia. Jeżeliby więc ustawodawca zamierzał objąć odpowiedzialnością kwalifikowaną z art. 159 KK wszystkich uczestników bójki lub pobicia z użyciem broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego narzędzia, to nadałby dyspozycji tego przepisu formę alternatywną, jak np. w art. 210 § 2 KK, przewidującym kwalifikowaną odpowiedzialność zarówno sprawcy posługującego się niebezpiecznym narzędziem, jak i osób z nim współdziałających”. Wyrok Sądu Najwyższego – Izba Karna z dnia 17 czerwca 2009 r. IV KK 27/09
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
