W systemie polskiego procesu karnego obowiązuje zasada kontroli orzeczeń (dwuinstancyjności). Zasadę tę przewidują przepisy prawa międzynarodowego zawarte w ratyfikowanych przez Polskę umowach międzynarodowych będących na mocy Konstytucji RP źródłem prawa w Polsce oraz przepisy prawa krajowego, tj. przepisy Konstytucji RP i Kodeksu postępowania karnego. Strony uprawnione do wnoszenia środków odwoławczych to w postępowaniu przygotowawczym podejrzany oraz pokrzywdzony a w postępowaniu sądowym strona czynna, tj. oskarżyciel publiczny, oskarżyciel posiłkowy, oskarżyciel prywatny oraz strona bierna, tj. oskarżony. Pokrzywdzonemu wyjątkowo przysługuje apelacja od wyroku warunkowo umarzającego postępowanie wydanego na posiedzeniu.
Środek odwoławczy służy od orzeczeń nieprawomocnych
wydanych przez I instancję. Pojęcie prawomocności orzeczenia obejmuje dwa aspekty materialny i formalny. Prawomocność w aspekcie materialnym stwierdza stan rzecz osądzonej (res iudicata), co powoduje zakaz ponownego orzekania o tym samym przy tożsamości czynu i osoby. Prawomocność w sensie formalnym oznacza natomiast, że orzeczenie nie może być zaskarżone w drodze zwyczajnych środków odwoławczych. Może to być spowodowane np. upływem terminu zawitego przewidzianego w ustawie do złożenia środka odwoławczego albo wydaniem orzeczenia przez instancję odwoławczą utrzymującego w mocy orzeczenie I instancji.
Orzeczenie można zaskarżyć w całości lub w części
Treść apelacji i zażalenia
Odwołujący się powinien wskazać zaskarżone rozstrzygnięcie lub ustalenie, sformułować zarzuty stawiane rozstrzygnięciu lub ustaleniu, a także podać, czego się domaga. Jeżeli środek odwoławczy pochodzi od oskarżyciela publicznego, obrońcy lub pełnomocnika, powinien ponadto zawierać uzasadnienie. Odwołujący się może również wskazać nowe fakty lub dowody, jeżeli nie mógł powołać ich w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji. W postępowaniu przed sądem, które zostało wszczęte z inicjatywy strony, w środku odwoławczym nie można podnosić zarzutu nieprzeprowadzenia przez sąd określonego dowodu, jeżeli strona nie składała w tym zakresie wniosku dowodowego, zarzutu przeprowadzenia dowodu pomimo braku wniosku strony w tym przedmiocie, ani też zarzutu naruszenia przepisów dotyczących aktywności sądu przy przeprowadzaniu dowodów, w tym również przeprowadzenia dowodu poza zakresem tezy dowodowej.
Warunkiem przyjęcia i merytorycznego rozpoznania środka odwoławczego złożonego przez podmiot kwalifikowany jest wskazanie zarzutów stawianych rozstrzygnięciu i uzasadnienie ich oraz wniosków odwoławczych. Ten minimalny warunek nie wystarcza jednak do uznania, że zarzucane uchybienia wystąpiły. W uzasadnieniu skargi uchybienia te muszą być wykazane. Nie ma innej drogi do ich stwierdzenia przez sąd odwoławczy (chyba że wystąpią przyczyny wzruszenia rozstrzygnięcia brane pod uwagę z urzędu). Z powyższego wynika, że inne przesłanki decydują o przyjęciu i rozpoznaniu środka odwoławczego, inne zaś o jego uwzględnieniu.
Wskazanie wymaganych elementów ma znaczenie dla ustalenia przez sąd odwoławczy granic kontroli odwoławczej, w tym zakresu i kierunku środka oraz gravamen wnoszącego środek odwoławczy.
Forma
Środek odwoławczy wnosi się na piśmie do sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie. Strona może złożyć pisemną odpowiedź na środek odwoławczy. Mylne nadanie pisma do innego sądu powoduje jedynie konieczność jego przekazania organowi właściwemu, nie pozbawia zaś czynności procesowej właściwego znaczenia.
Odmowa przyjęcia
Prezes sądu pierwszej instancji odmawia przyjęcia środka odwoławczego, jeżeli wniesiony został po terminie lub przez osobę nieuprawnioną albo jest niedopuszczalny z mocy ustawy. Na zarządzenie odmawiające przyjęcia środka odwoławczego przysługuje zażalenie. Kontrola warunków skutecznego wniesienia środka odwoławczego obejmuje :
1) warunki formalne środka odwoławczego jako pisma procesowego,
2) warunki formalne odnoszące się do treści środka odwoławczego,
3) warunek formalny w postaci tzw. przymusu adwokacko-radcowskiego przy apelacji od wyroku sądu okręgowego,
4) zachowanie terminu do jego wniesienia,
5) uprawnienie do zaskarżenia,
6) dopuszczalność zaskarżenia orzeczenia lub zarządzenia.
Pozostawienie apelacji, zażalenia bez rozpoznania
Sąd odwoławczy pozostawia bez rozpoznania przyjęty środek odwoławczy, jeżeli zachodzą okoliczności określone wyżej albo jeżeli przyjęcie tego środka nastąpiło na skutek niezasadnego przywrócenia terminu. Na postanowienie przysługuje zażalenie do innego równorzędnego składu sądu odwoławczego, chyba że zostało wydane przez Sąd Najwyższy.
Ograniczenie rozpoznania
Sąd może ograniczyć rozpoznanie środka odwoławczego tylko do poszczególnych uchybień, podniesionych przez stronę lub podlegających uwzględnieniu z urzędu, jeżeli rozpoznanie w tym zakresie jest wystarczające do wydania orzeczenia, a rozpoznanie pozostałych uchybień byłoby przedwczesne lub bezprzedmiotowe dla dalszego toku postępowania.
[spacer]
W przypadku jakichkolwiek pytań bądź wątpliwości, pozostajemy do Państwa dyspozycji, prosimy przejść do zakładki kontakt.
Z wyrazami szacunku.
